Zdolność procesowa - charakterystyka

Art. 65 k.p.c. z racji swojego brzmienia i usytuowania w sposób zasadniczy kształtuje granice zdolności procesowej w systemie postępowania cywilnego. Nie ma współcześnie żadnych podstaw, aby twierdzić, że przepis ten obejmuje wyłącznie stosunki majątkowe lub sprawy wynikające z czynności prawnych. Przeciwnie, reguły wynikające z art. 65 k.p.c. dotyczą ogółu spraw cywilnych, nie tylko rozstrzyganych w procesie, w tym w postępowaniach odrębnych, z zastrzeżeniem regulacji szczególnych, lecz także postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego (art. 13 § 2 k.p.c.).

Przepis art. 65 k.p.c. reguluje posiadanie zdolności procesowej na podstawie kryterium normatywnego, jakim jest zdolność do czynności prawnych. Oznacza to odejście od kryteriów faktycznych, zakładających ocenę ad casum stanu psychicznego osoby będącej stroną postępowania.

Zdolność procesową posiada także osoba dotknięta zaburzeniami psychicznymi, jeżeli przysługuje jej pełna zdolność do czynności prawnych (art. 65 § 1 k.p.c.), a zatem jest pełnoletnia i nie została ubezwłasnowolniona (art. 11 i 12 k.c.) (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1960 r., I CO 25/60, OSN 1961, nr 2, poz. 32, z dnia 26 lutego 2015 r., III CZP 102/14, OSNC 2015, nr 12, poz. 139, i z dnia 28 września 2016 r., III CZP 38/16.

Z drugiej strony, treść art. 65 k.p.c. prowadzi do jednoznacznego wniosku, że osoby pozbawione zdolności do czynności prawnych nie mają zdolności do czynności procesowych. Z zestawienia obu paragrafów art. 65 k.p.c. wynika także jasno, że w takiej samej sytuacji, jak osoby pozbawione zdolności do czynności prawnych, są osoby, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, z tym zastrzeżeniem, że osoby te mają zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których mogą dokonywać samodzielnie (art. 65 § 2 k.p.c.). Potwierdzeniem tego stanowiska są szczególne przepisy kodeksu, przyznające wprost lub pośrednio zdolność procesową osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych (por. art. 453[1] , art. 559 § 3, art. 560 § 1, i art. 573 § 1 k.p.c.).

Uchwała SN z dnia 21 grudnia 2017 r., III CZP 66/17

Standard: 13591 (pełna treść orzeczenia)

Zdolność procesowa to zdolność do czynności procesowych, która pozwala stronom na dokonywanie czynności procesowych osobiście lub przez osobiście ustanowionego pełnomocnika procesowego. Zdolność procesowa odpowiada zdolności do czynności prawnych w sferze prawa materialnego. Zgodnie z art. 65 k.p.c. zdolność procesową mają osoby fizyczne i osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 64 § 1[1] k.p.c. A więc każda osoba prawna ma zdolność procesową.

W świetle powyższych regulacji brak zdolności procesowej może dotyczyć wyłącznie osób fizycznych, nie zaś osób prawnych, które zawsze mają zdolność procesową. Osoba fizyczna pozbawiona zdolności procesowej działa przed sądem przez przedstawiciela ustawowego. W odniesieniu do pozostałych podmiotów wymienionych w art. 65 § 1 k.p.c., a więc osób prawnych i jednostek organizacyjnych, o których mowa w art. 64 § 1[1] k.p.c.) może wchodzić w rachubę jedynie brak organu powołanego do ich reprezentowania.

Postanowienie SN z dnia 5 kwietnia 2017 r., II CSK 378/16

Standard: 50120 (pełna treść orzeczenia)