Wykonanie zastępcze z mocy ustawy (art. 479 k.c.) albo z mocy wyroku sądu (art. 480 k.c.)

Na gruncie prawa materialnego możliwość tzw. wykonania zastępczego przewidują art. 479 i 480 k.c. zamieszczone w dziale II tytułu VII regulującym skutki niewykonania zobowiązań. Oba przepisy dotyczą szczególnej sytuacji niewykonania zobowiązania: zwłoki dłużnika i określają zasady jego odpowiedzialności oraz uprawnienia przysługujące wierzycielowi.

Zasadniczy przepis regulujący skutki zwłoki dłużnika: art. 477 k.c. przewiduje w takim wypadku dla wierzyciela dwa niezależne roszczenia: o spełnienie świadczenia oraz o wyrównanie szkody związanej ze zwłoką. Natomiast przepisy art. 479 i 480 k.c. modyfikują pierwsze uprawnienie w sytuacji, gdy przedmiotem świadczenia dłużnika jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku (art. 479) albo zobowiązanie czynienia (art. 480).

W pierwszym przypadku art. 479 k.c. pozwala wierzycielowi nabyć na koszt dłużnika taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, a w drugim przypadku art. 480 § 1 k.c. przyznaje wierzycielowi prawo żądania upoważnienia go przez sąd do wykonania tej czynności na koszt dłużnika, chodzi zatem o czynność, którą za dłużnika może wykonać inna osoba. W obu przypadkach wierzyciel zachowuje prawo do odszkodowania.

W świetle powyższych przepisów wykonanie zastępcze jest więc uprawnieniem przyznanym wierzycielowi z mocy ustawy (art. 479 k.c.) albo z mocy wyroku sądu (art. 480 k.c.) w razie zwłoki dłużnika w wykonaniu jego zobowiązania i polega na tym, że wierzyciel ma prawo do zaspokojenia swojej wierzytelności poprzez własne działanie, lecz na koszt dłużnika. Jak wskazuje się w literaturze, w obu wypadkach wierzyciel wykonując zastępczo świadczenie albo żądając upoważnienia go przez sąd w tym zakresie, rezygnuje tym samym z żądania wykonania przez dłużnika jego zobowiązania przez spełnienie świadczenia zgodnie z art. 477 § 1 k.c., nie może bowiem jednocześnie żądać spełnienia świadczenia przez dłużnika i wykonania zastępczego.

Wierzyciel może zatem wystąpić do sądu o upoważnienie do wykonania zastępczego, gdy istnieje już zobowiązanie dłużnika do czynienia i zwłoka w jego wykonaniu, lecz nie istnieje jeszcze tytuł egzekucyjny nakazujący samemu dłużnikowi wykonanie zobowiązania określonego działania.

Uchwała SN z dnia 17 lutego 2016 r., III CZP 106/15

Standard: 21939 (pełna treść orzeczenia)