Uproszczenie dochodzenia odszkodowania w postaci kary umownej

Kara umowna jest zastrzeżeniem umownym, które ma ułatwić i przyspieszyć uzyskanie odszkodowania tej stronie umowy, wobec której nie zostało w ogóle wykonane lub wykonane nienależycie zobowiązanie polegające na świadczeniu niepieniężnym.

Uproszczenie dochodzenia odszkodowania w postaci kary umownej dotyczy przede wszystkim braku potrzeby dowodzenia wysokości poniesionej szkody, a nawet szkody jako takiej, należy dowieść jedynie, na czym polega niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania i wystąpienie adekwatnego związku przyczynowego między tą okolicznością, a założoną (nie ustalaną) szkodą. Kara umowna należy się więc tylko wtedy, gdy poza przesłankami wymienionymi w art. 483 k.c. zostaną spełnione przesłanki odpowiedzialności ex contractu (z wyłączeniem wykazywania szkody, por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2003 r., III CZP 61/83, OSNC 2004, nr 5, poz. 69).

Brak obowiązku wykazywania szkody sprawia, że kara umowna należy się, co do zasady w zastrzeżonej wysokości, bez względu na wysokość rzeczywiście poniesionej szkody (art. 484 § 1 zdanie pierwsze k.c.). Tak więc kara umowna pełni przede wszystkim funkcję kompensacyjną, jako postać odszkodowania i dlatego z reguły jest określana w umowach w wysokości zbliżonej do przewidywanej szkody. To sprawia, że zasadą jest niemożność żądania odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej (art. 484 § 1 zdanie drugie in principio k.c.), jak też dłużnik nie może się domagać zasądzenia kary poniżej umówionej wysokości.

Zastrzegając kary umowne każda ze stron umowy ponosi określone ryzyko albo zapłacenia więcej przez dłużnika, mimo niższej szkody poniesionej przez wierzyciela, albo uzyskania przez niego niższego odszkodowania umownego, mimo że szkoda rzeczywiście poniesiona była wyższa, nawet znacznie.

Dla uniknięcia niesprawiedliwych rozstrzygnięć, zwłaszcza w sytuacji, gdy zawierając umowę i zastrzegając karę umowną nie można było przewidzieć dostatecznie, nawet dokładając wymaganej staranności zwykłej lub zawodowej (art. 355 § 1 i 2 k.c.), jakie mogą wystąpić różnice pomiędzy określoną karą umowną, a rzeczywistą szkodą, przewidziane zostały odstępstwa od zasady wyrażonej w art. 484 § 1 k.c. Jeśli okaże się, że kara umowna została rażąco wygórowana w stosunku do wyrządzonej szkody, to z mocy art. 484 § 2 in fine k.c. dłużnik może żądać jej zmniejszenia (tzw. miarkowanie kary umownej).

Podobnego przepisu nie ma w razie niedoszacowania kary umownej

Wyrok SN z dnia 9 maja 2012 r., V CSK 196/11

Standard: 21283 (pełna treść orzeczenia)