Pojęcie „skazany” w systemie prawa karnego

W żadnym akcie prawnym ustawodawca nie zawarł legalnej definicji terminu „skazany”. W języku ogólnym oznacza on „osobę, na którą wydano wyrok skazujący; osobę skazaną” (S. Dubisza (red.): Uniwersalny Słownik Języka Polskiego pod, t. 3, Warszawa 2003, s. 1224). W języku prawni czym i w doktrynie prawa karnego powszechnie przyjmuje się, że skazany to „osoba, w stosunku do której wydano prawomocny wyrok skazujący; oskarżony staje się skazanym z chwilą uprawomocnienia się wyroku” (S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2003, s.189).

Podstawowa różnica pomiędzy powyższymi znaczeniami dotyczy przymiotu prawo- mocności wyroku skazującego, która to kwestia nie jest istotna w ramach funkcjonowania języka ogólnego, a ma fundamentalne znaczenie dla każdej dziedziny prawa, nie tylko karnego. Stąd też teksty ustaw karnych nie posługują się terminem „skazany” w znaczeniu nadawanym mu w języku ogólnym, ale też terminowi temu nie nadają wyłącznie drugiego z powyżej wskazanych znaczeń, choć właśnie to znaczenie jest dominujące. W Kodeksie karnym termin „skazany” w znaczeniu ścisłym występuje w artykułach: 34 § 2, 35 § 2, 58 § 4, 64 § 1 i § 2, 74 § 2, 75 § 1 i § 2, 77 § 1, 78, 79, 80 § 1, 81, 83, 84 § 1, 91 § 3, 95 § 2, 96 § 4, 97 § 2 i § 3, 98, 106, 107 § 2 i § 4, 108, 114 § 4, 148 § 3, 239 § 1, 322 § 3 czy 323 § 2 i § 5, 336 § 2 i § 5 oraz 337. W żadnym z nich nie ulega wątpliwości, że desy- gnatem terminu „skazany” jest wyłącznie osoba, wobec której zapadł prawomocny wyrok skazujący, choć tylko w nielicznych przypadkach ustawo- dawca to wprost podkreślił (art. 114 § 4 i art. 148 § 3).

W takim też znaczeniu termin ten powszechnie występuje w Kodeksie postępowania karnego (za wyjątkiem art. 627 i art. 628), w Kodeksie karnym wykonawczym (z wy- raźnie opisanymi wyjątkami w art. 223 § 3 i § 5 oraz art. 242 § 4), a także w Kodeksie karnym skarbowym (z wyjątkiem art. 26 § 2). W jednym przypadku w Kodeksie karnym sam ustawodawca sprecyzował zakres znaczeniowy analizowanego terminu, dodając w art. 75 § 3, że mowa w nim o skazanym „po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawo- mocnieniem się”. Podobnej techniki legislacyjnej ustawodawca użył w przepisach art. 223 § 3 i § 5 k.k.w., a odmiennej, lecz równie jasnej w art. 242 § 1 k.k.w.

Poza powyższymi przypadkami Kodeks karny kilkakrotnie posługuje się terminem „skazany” bez jakiegokolwiek dookreślenia, przy czym kontekst użycia tego terminu całkowicie wyklucza możliwość nadania mu jednego z przedstawionych powyżej znaczeń. Są to przepisy artykułów: 36 § 1 i § 2, 53 § 1, 62, 72 § 1 i § 2, 73 § 1 oraz 77 § 2. Wszystkie te przepisy, aczkolwiek dotyczą różnych kwestii, to jednak mają bardzo charaktery- styczne cechy wspólne. Adresatem ich jest sąd pierwszej bądź drugiej in- stancji w szczególnej fazie postępowania, to jest w czasie wyrokowania, i to w momencie kiedy rozważa już kwestię kary, jaką winien sprawca po- nieść. To, że nie dotyczą one osoby, wobec której zapadł już jakikolwiek wyrok, wprost i jednoznacznie wynika z treści każdego z nich. Skoro bo- wiem powyższe przepisy pozostawiają sądowi swobodę wyboru w tym: czy przy orzekaniu kary ograniczenia wolności stosować dozór, czy też nie (art. 36 § 1), czy orzekać o określonych obowiązkach (art. 36 § 2), jaką w ogóle karę wymierzyć (art. 53 § 1), czy określać rodzaj i typ zakładu karnego (art. 62), czy przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary nakładać obowiązki i jakie spośród ich licznego katalogu (art. 72 § 1 i § 2), czy stosować dozór kuratora czy też nie (art. 73 § 1), a w końcu czy wyznaczać surowsze ograniczenia do skorzystania z warunkowego przedterminowego zwolnienia (art. 77 § 2) – to rzeczą zupełnie oczywistą jest, że wszystkie powyższe rozstrzygnięcia muszą zostać zamieszczone już w wyroku skazującym, gdyż to właśnie one tworzą jego treść określającą wymiar kary i to one od- powiadają dyspozycji art. 413 § 2 pkt 2 k.p.k., nakazującej zawarcie w wy- roku „rozstrzygnięcia co do kary i środków karnych ...”. Dodatkowo stan ten potwierdza fakt, że art. 36 § 3 k.k., dotyczący nadania ostatecznego kształtu obowiązkom związanym z wymierzaną karą ograniczenia wolności, odwołuje się do odpowiedniego stosowania art. 74 k.k. Pomimo tego, że w omawianych ostatnio przepisach Kodeksu karne- go wystąpił termin „skazany”, jednoznacznie należy stwierdzić, iż kontekst jego użycia uniemożliwia przyjęcie, że dotyczy on osoby, co do której wydano już prawomocny czy nieprawomocny wyrok. Zatem to już na gruncie wykładni gramatycznej, odwołującej się wszak nie tylko do semantyki języka polskiego, ale również do reguł składni i kontekstu językowego (por. M. Zieliński: Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki., Warszawa 2002, s. 143 oraz s. 317) trzeba uznać, że w tych przepisach ustawodawca nadał analizowanemu terminowi odmienne znaczenie od tych omówionych uprzednio (iż „skazany” to osoba, wobec której zapadł prawomocnie bądź nieprawomocnie wyrok skazujący). Znaczenie mianowicie takie, że „skazany” w rozumieniu tych przepisów oznacza osobę, co do której sąd w trakcie narady rozstrzygnął, że wyda wyrok skazujący i rozważa jaką należy wobec niej orzec karę. Osoba ta nieuchronnie stanie się także „skazanym” w podstawowym znaczeniu tego terminu, ale nastąpi to dopiero z chwilą ogłoszenia wyroku (art. 418 § 1 k.p.k.). Trafnie zatem Sąd Apelacyjny w Krakowie przyjmował, że semantycznie lepiej ten stan rzeczy odzwierciedlałaby niedokonana forma czasownikowa, to jest „skazywany” niż „skazany” (por. wyrok z dnia 24 listopada 1999 r., II AKa 203/99; KZS 1999 z. 12, poz. 22), ale ta uwaga może mieć znaczenie jedynie w sferze de lege ferenda. W tej też sferze warto przywołać również stanowisko A. Wąska, który wręcz jako „błąd legislacyjny” traktował użycie w art. 74 § 1 k.k. oraz w art. 35 § 3 k.k. pojęcia „skazany”, zamiast prawidłowego – zdaniem tego Autora – terminu „oskarżony” (O niektórych niespójnościach unormowań kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego, Gdańskie Studia Prawnicze, Gdańsk 2003, Tom XI, s.50).

Warto zauważyć, że nie tylko na gruncie Kodeksu karnego ustawo- dawca posługuje się różnym zakresem znaczeniowym terminu „skazany”. Wskazane już uprzednio artykuły 627 i 628 k.p.k. (dotyczące kosztów procesu, co do których rozstrzygnięcie powinno być zawarte już w wyroku – art. 626 § 1 k.p.k.) terminu „skazany” używają nie dla oznaczenia osoby, 7 wobec której wyrok już zapadł, ale osoby, wobec której wyrok skazujący ma zostać wydany. Podobne sytuacje wystąpiły w art. 26 § 2 k.k.s., w art. 18 § 3 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109) czy w art. 56 ust. 1 i 3 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2003 r., Nr 24, poz. 198 ze zm.).

Uchwała SN z dnia 24 maja 2005 r., I KZP 17/05

Standard: 21225 (pełna treść orzeczenia)