Współuczestnictwo materialne najbliższych członków rodziny zmarłego poszkodowanego

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejsze zażalenie stoi na stanowisku, iż współuczestnictwo po stronie powodowej w sprawie o zasądzenie zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej oparte o przepis art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c. jest współuczestnictwem formalnym.

W dotychczasowym orzecznictwie rodzaj współuczestnictwa czynnego w przypadku dochodzenia roszczeń związanych ze śmiercią osoby bliskiej w wypadku komunikacyjnym był określany różnie. Sąd Najwyższy przyjmował, że współuczestnictwo matki, żony i dzieci w związku ze śmiercią syna, męża i ojca dochodzących roszczeń odszkodowawczych oraz współuczestnictwo małżonków w związku ze śmiercią dziecka w jednym wypadku drogowym ma charakter materialny w rozumieniu art. 72 § 1 in fine k.p.c., co powoduje właściwość rzeczową sądu, wynikającą z sumy wartości poszczególnych roszczeń (m.in. postanowienia: z dnia 20 kwietnia 1967 r., II CZ 29/67, z dnia 19 grudnia 1985 r., I CZ 135/85). W orzeczeniach tych wskazywano na łączność wewnętrzną pomiędzy powodami istniejącą ze względu na stosunki rodzinne i pozbawienie wszystkich tych osób wspólnego żywiciela oraz powstanie dla wszystkich pogorszenia ich sytuacji życiowej, jak również na jedno i to samo zdarzenie (wypadek drogowy, śmierć syna, ojca, męża), będące źródłem jednoczesnego powstania szkody po stronie kilku osób.

Przykładem odmiennej oceny współuczestnictwa najbliższych członków rodziny zmarłego jest postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2006 r., I CSK 142/06, w którym przyjęto współuczestnictwo formalne.

Wobec tak rozbieżnych stanowisk Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 9 stycznia 2008r., III CZP 111/07, do której nawiązano w zażaleniu, stanął na stanowisku, że tożsamość podstawy prawnej w rozumieniu art. 72 § 1 k.p.c. nie jest wyznaczana okolicznościami faktycznymi mającymi usprawiedliwiać określone roszczenia, lecz wyraża się w sferze prawa podmiotowego, wynikającego z jednego, tego samego stosunku prawnego, z którego to prawa podmiotowego dopiero wynikają roszczenia. Zatem jest to współuczestnictwo materialne, ponieważ powodowie są najbliższymi członkami rodziny osoby zmarłej, a podstawa prawna żądań powodów jest ta sama. Stanowisko to zostało poparte odwołaniem się do zasady sprawności postępowania, która zdaniem Sądu Najwyższego nakazuje umożliwienie jednoczesnego, wspólnego prowadzenia jednego procesu przed jednym sądem powszechnym.

Powyższa uchwała nie rozwiązała istniejących sporów, czego przykładem jest wyrok z dnia 16 października 2008 roku, sygn. akt III CSK 143/08, w którym Sąd Najwyższy zajął stanowisko, iż współuczestnictwo powodów dochodzących od pozwanego odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej w następstwie śmierci męża i ojca jest współuczestnictwem formalnym (art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c.).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w sytuacji dochodzenia zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej brak podstaw do przyjęcia, iż prawa powodów oparte są na tej samej podstawie faktycznej i prawnej. Po pierwsze, istotne wątpliwości powstają już na etapie odpowiedzi na pytanie, czy można mówić w tym wypadku o tej samej podstawie prawnej.

W doktrynie wyrażono pogląd, iż ta sama podstawa prawna to przepisy prawne, które stosuje się wspólnie do wszystkich współuczestników; natomiast jednakowa podstawa prawna - to również te same przepisy, ale stosowane oddzielnie w stosunku do każdego ze współuczestników. Mówiąc inaczej, ta sama podstawa prawna to przy zachodzącym w procesie współuczestnictwie jednorazowe zastosowanie określonych przepisów, jednakowa podstawa prawna - to kilkakrotne zastosowanie tych samych przepisów.

Każdy z powodów domaga się zasądzenia odrębnego zadośćuczynienia, odpowiedniego do doznanej przez siebie krzywdy. Krzywda powstała w wyniku śmierci osoby bliskiej może być różna w odniesieniu do każdej z osób uprawnionych w zależności m.in. od więzi łączącej danego powoda z osobą zmarłą. Zdarzenie, z którego powodowie wywodzą swoje roszczenia, miało miejsce w dniu 7 stycznia 2001r., a zatem zgodnie z aktualnym orzecznictwem Sądu Najwyższego (uchwała z 22.10.2010r., III CZP 76/10 i z 13.07.2011r., III CZP 32/11, roszczenia powodów oparte są na art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c. Co do zasady dobro osobiste, które zostało naruszone w wyniku śmierci osoby bliskiej, nie musi być tożsame w przypadku wszystkich osób pokrzywdzonych (w przypadku śmierci męża i ojca będziemy mieli do czynienia po stronie małżonka i dzieci z naruszeniem dobra w postaci prawa do życia w pełnej rodzinie, w przypadku śmierci brata – prawa do emocjonalnego wsparcia członka rodziny). Nie bez znaczenia jest także to, iż w przypadku każdej z osób uprawnionych będziemy mieli do czynienia z naruszeniem jej dobra osobistego. Nie można zatem mówić o prawach opartych na tej samej podstawie faktycznej. Przemawia to za przyjęciem współuczestnictwa formalnego, które determinuje sposób obliczenia wartości przedmiotu sporu oddzielnie dla każdego z dochodzonych roszczeń.

Postanowienie SA w Łodzi z dnia 15 października 2014 r., I ACz 1765/14

Standard: 36205 (pełna treść orzeczenia)