Odpowiedzialność z tytułu pośredniego naruszenia praw autorskich; współsprawstwo deliktowe (art. 422 k.c.)

Artykuł 422 k.c. ma zastosowanie także do odpowiedzialności związanej z naruszeniem majątkowych praw autorskich, ponoszonej solidarnie ze sprawcą przez osoby, których zachowanie polegało na udzieleniu sprawcy pomocy w naruszeniu tych praw.

Przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie regulują odpowiedzialności za zachowania, które – nie stanowiąc bezpośrednio ingerencji w sferę wyłączności – polegają na udzielaniu pomocy w naruszeniu monopolu eksploatacyjnego autora lub ułatwianiu tego naruszenia, określane w doktrynie jako tzw. pośrednie naruszenie praw autorskich.

Brak stosownej regulacji w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie oznacza jednak całkowitego uwolnienia takich osób od odpowiedzialności. Za dopuszczalne należy uznać w takich przypadkach sięgnięcie do ogólnych rozwiązań przewidzianych w kodeksie cywilnym, in casu - art. 422 k.c.

Prawo autorskie przynależy systemowo prawu cywilnemu i nie ma przeszkód, by w sytuacji, w której określone zachowanie nie wkracza w obszar korzystania zastrzeżony na rzecz autora, niemniej jest było ono nieodzowne do tego, by doszło do naruszenia majątkowego prawa autorskiego lub zwiększenia zakresu tego naruszenia, ewentualnie ułatwia ono naruszenie tego prawa przez inną osobę, sięgnąć do cywilistycznej konstrukcji pomocnictwa. 

Prezentowany pogląd, aprobowany przez znaczną część piśmiennictwa, ma wsparcie w dotychczasowej judykaturze dotyczącej nie tylko ochrony praw autorskich, lecz także innych praw własności intelektualnej. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1987 r., I CR 148/87 stwierdzono wprost, że odpowiedzialność za naruszenie praw autorskich ponosi nie tylko ten, kto je bezpośrednio naruszył, ale także i ten, kto inną osobę do naruszenia nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto skorzystał z dokonanego naruszenia. Wcześniej stanowisko to wyrażono w odniesieniu do naruszenia patentu (wyrok SN z dnia 30 kwietnia 1974 r., II CR 161/74; por. też dotyczący prawa ochronnego na znak towarowy późniejszy wyrok SN z dnia 27 czerwca 2014 r., I CSK 540/13). W innych orzeczeniach Sąd Najwyższy akcentował, że odpowiedzialność z tytułu naruszenia praw autorskich, z zastrzeżeniem specyfiki roszczeń kierowanych przeciwko naruszycielowi, oparta jest na konstrukcji odpowiedzialności deliktowej, co m.in. pozwala na odwołanie się do art. 422 k.c. (por. wyroki SN z dnia 11 sierpnia 2011 r., I CSK 633/10 i z dnia 14 grudnia 2012 r., I CNP 25/12, a także wyrok TK z dnia 23 czerwca 2015 r., SK 32/14; zob. też wyroki SN z dnia 21 października 2011 r., IV CSK 133/11 i z dnia 8 lutego 2012 r., V CSK 56/11).

Oparcie odpowiedzialności na przepisie art. 422 k.c. wymaga konsekwentnie wykazania przesłanek wynikających z tego przepisu, do których należy - oprócz wyrządzenia szkody - wina, a rozmiar tej odpowiedzialności wyznaczany jest związkiem przyczynowym między działaniem pomocnika, a szkodą wyrządzoną naruszeniem, do którego doszło przy jego pomocy (art. 361 § 2 k.c.).

Uznanie winy pomocnika wymaga po jego stronie przynajmniej świadomości, że może on przyczyniać się do bezprawnego naruszenia praw autorskich (por. odpowiednio wyroki SN z dnia 17 lipca 2003 r., III CKN 29/01, z dnia 21 czerwca 2011 r., I CSK 559/10 i z dnia 18 maja 2017 r., III CSK 190/16). Jest to zatem odmienny reżim odpowiedzialności, nie zapewniający uprawnionemu tak daleko idącej ochrony jak wynikający z art. 79 pr. aut., który to przepis, z zastrzeżeniem roszczenia o naprawienie szkody na zasadach ogólnych (art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a pr. aut.), wykracza poza tradycyjne ramy odpowiedzialności deliktowej. Odmienność ta dotyczy nie tylko konieczności wykazania winy i braku roszczeń zakazowych, lecz implikuje również niemożność występowania z żądaniem zapłaty wielokrotności stosownego wynagrodzenia (de lege lata art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b pr. aut.), którego specyfikę – bez względu na dyskusyjny charakter tej konstrukcji i kontrowersje co do jej kształtu po ingerencji Trybunału Konstytucyjnego i ocenie zgodności tego przepisu z prawem unijnym przez TSUEj (por. wyrok TK z dnia 23 czerwca 2015 r., SK 32/14 i wyrok TSUE z dnia 25 stycznia 2017 r., C-367/15) – wiązać należy z rygoryzmem i prewencyjnymi funkcjami ochrony prawnoautorskiej ukierunkowanej wobec sprawców naruszeń.

Roszczenie to, upraszczające kompensację uszczerbku majątkowego i odrywające żądaną kwotę od wielkości wyrządzonej szkody, w braku wyraźnej przeciwnej decyzji ustawodawcy powinno pozostać zarezerwowane dla przypadków bezpośredniego naruszenia praw autorskich.

Wyrok SN z dnia 12 czerwca 2019 r., II CSK 211/18

Standard: 65896 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy