Charakterystyka zadatku, prawne znaczenie zadatku i jego przesłanki

Zadatek jest należny bez względu na powstanie szkody. Jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym, mobilizującym strony do zawarcia umowy i wzmacniającym więź zobowiązaniową między nimi. Jest sankcją za niewykonanie umowy, która dotyczy obu stron (art. 394 § 1 k.c.); (zob. m.in. wyrok SN z dnia 31 maja 2019 r., IV CSK 163/18)

Wyrok SN z dnia 7 marca 2024 r., II CSKP 1246/22

Standard: 88517

Zgodnie z art. 394 § 1 k.c., który jest przepisem względnie obowiązującym, zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.

Zadatek został określony jako dodatkowe zastrzeżenie umowne, które dochodzi do skutku z chwilą wręczenia stronie uzgodnionej sumy przy zawieraniu umowy. Pełni on funkcję zabezpieczającą zawarcie umowy albo jej wykonanie, dyscyplinującą, modyfikuje zwykły reżim odpowiedzialności kontraktowej. Stanowi szczególną sankcję majątkową za niewykonanie umowy, która nie jest odszkodowaniem.

Niewywiązanie się przez którąkolwiek ze stron z umowy, prowadzi do przyznania drugiej stronie, z momentem bezskutecznego upływu terminu wymagalności, prawa wyboru pomiędzy żądaniem wykonania umowy z wszelkimi tego konsekwencjami i odpowiedzialnością na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.) a odstąpieniem od umowy bez wyznaczania dodatkowego terminu i obciążeniem drugiej strony konsekwencjami wynikającymi z art. 394 § 1 k.c.

Jeżeli pomimo zastrzeżenia w umowie zadatku nie doszło do zawarcia umowy albo jej wykonania dochodzi do zbiegu dwóch uprawnień: wynikającego z art. 394 § 1 k.c. oraz z art. 471 k.c. Jeżeli szkoda, jaką poniosła strona z powodu niezawarcia umowy albo niewykonania umowy zostanie zrekompensowana przez zadatek, strona może skorzystać z uprawnienia wynikającego z art. 394 § 1 k.c. Jeżeli natomiast poniosła szkodę, której zadatek nie rekompensuje, przysługuje jej prawo do odszkodowania na zasadach ogólnych określonych w art. 471 k.c., a należne odszkodowanie nie jest ograniczone do wartości zadatku lub jego podwójnej wysokości.

Uprawnienie do żądania zwrotu zadatku lub podwójnej jego wysokości albo prawa zatrzymania go powstaje tylko wtedy, gdy strona złoży oświadczenie o odstąpieniu od umowy (por. uchwałę SN z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP 39/09 oraz wyroki SN z dnia 18 maja 2000 r., III CKN 245/00, z dnia 15 października 2008 r., I CSK 101/08 i z dnia 24 grudnia 2011 r., I CSK 149/11 i z dnia 20 stycznia 2016 r., V CSK 293/15).

Działanie zadatku ulega zniweczeniu (art. 394 § 3 k.c.), gdy niewykonanie umowy albo niezawarcie umowy jest następstwem okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności oraz gdy jej niewykonanie albo niezawarcie jest następstwem okoliczności, za które odpowiadają obie strony, jak również w razie rozwiązania umowy.

Wyrok SN z dnia 13 września 2018 r., II CSK 747/17

Standard: 24527 (pełna treść orzeczenia)