Świadomość odpierania bezprawnego zamachu, wola obrony

Cel oskarżonego jakim było zwarcie/konfrontacja z pokrzywdzonym nie wyklucza możliwość przyjęcia działania w ramach obrony koniecznej lub przekroczenia jej granic.

W przypadku bezprawnego i bezpośredniego zamachu polegającego na użyciu noża przez napastnika, warunkiem podmiotowym (subiektywnym) działania w obronie koniecznej jest wyłącznie świadomość tego zamachu prowadząca do podjęcia zachowania funkcjonalnie koniecznego dla odparcia zamachu. Bardzo często temu zachowaniu obronnemu będzie właśnie towarzyszył zamiar kontaktu fizycznego z napastnikiem w celu spowodowania u niego określonych uszczerbków koniecznych dla zneutralizowania zamachu. Może to być w ogromnej mierze wypadków zresztą jedyny skuteczny sposób rozbrojenia napastnika. Nie można zatem traktować płaszczyzny zamiaru podjęcia określonych czynności obronnych wobec świadomości istnienia ataku i decyzji o konieczności obrony jako niedozwolonego „celu” działania.

Przepis art. 25 k.k. w przeciwieństwie do regulacji art. 26 k.k. nie wysławia wprost wymogu działania w określonym celu (np. cel obrony, ochrony dóbr prawnych, porządku publicznego). Identyfikowanie dalej idących wymagań niż sama świadomość ataku i zamiar jego odparcia stanowi rażąco błędną wykładnię znamion obrony koniecznej. 

Elementem subiektywnym obrony koniecznej jest świadomość istnienia ataku i powiązany z tym zamiar jego odparcia. Kwestie motywacji czy ubocznych celów działania broniącego się nie są istotne, póki nie wskaże się, że do czynienia mamy w istocie z w pełni przemyślaną prowokacją polegającą na podejmowaniu czynności mających sprokurować zamach napastnika by następnie instrumentalnie „powołać się” na działanie w obronie koniecznej (tak m.in. w wyroku SN z 21 marca 2013 r., II KK 192/12).

Niezbędnym elementem podmiotowym obrony koniecznej jest, aby akcja broniącego się wynikała ze świadomości, że odpiera on zamach i podyktowana była wolą obrony. Ten podmiotowy element działania w obronie koniecznej ułatwia rozgraniczenie rzeczywistych działań obrony od społecznie negatywnych aktów zemsty, samosądu lub chuligaństwa.

Wyrok SN z dnia 30 maja 2023 r., V KK 36/23

Standard: 76572 (pełna treść orzeczenia)