Prawo twórcy do nadzoru w odniesieniu do utworów architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych

W przypadku prawa do nadzoru w odniesieniu do utworów architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych przewidziano szczególne regulacje, gdyż art. 60 ust. 5 PrAut odsyła do odrębnych przepisów, jakkolwiek nie wskazuje o jakie przepisy chodzi.

Jak słusznie przyjął Sąd Okręgowy, doktryna odwołuje się do przepisów Prawa budowlanego, chociaż należy zgodzić się z apelującym, że „prawo do nadzoru” w rozumieniu prawa autorskiego i „nadzór autorski”, o którym mowa w Prawie budowlanym, nie są pojęciami tożsamymi. Zgodnie z przepisem art. 17 ustawy Prawo budowlane uczestnikami procesu budowlanego są inwestor, inspektor nadzoru inwestorskiego, projektant, kierownik budowy lub kierownik robót. Stosownie do art. 20 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo budowlane projektant sprawuje nadzór autorski w zakresie stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem oraz uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego. Konsekwencją określenia obowiązków w zakresie nadzoru autorskiego jest określenie przez ustawodawcę uprawnień, przysługujących projektantowi w trakcie realizacji budowy, tj. prawo wstępu na teren budowy i dokonywanie zapisów w dzienniku budowy dotyczących jej realizacji, a także prawo żądania wpisu do dziennika budowy, wstrzymania robót budowlanych w razie stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia lub wykonywania ich niezgodnie z projektem (art. 21 ustawy Prawo budowlane). Już z powyższego wynika, że nadzór autorski jest obowiązkiem projektanta a nie jego prawem, a jedynie w ramach tego obowiązku, przysługują mu określone prawa w celu prawidłowego wykonywania nadzoru.

Należy zwrócić nadto uwagę, że sprawowanie nadzoru autorskiego w rozumieniu prawa budowlanego, odbywa się w interesie inwestora i ma na celu czuwanie nad prawidłowością realizacji inwestycji i zgodności obiektu z projektem. Stosownie bowiem do art. 20 pkt 3 ustawy Prawo budowlane, sprawowanie nadzoru autorskiego przez projektanta odbywa się na żądanie inwestora lub organu administracji architektoniczno-budowlanej w zakresie: stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem, uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego. Inwestor zobowiązany jest do zapewnienia stosownego nadzoru nad wykonaniem robót budowlanych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania robót budowlanych lub warunkami gruntowymi (art. 18 ust. 1 pkt 5 Prawa budowlanego) oraz w sytuacji gdy organ wydający decyzję o pozwoleniu na budowę nałoży na inwestora obowiązek zapewnienia stosownego nadzoru, w tym konkretnie nadzoru autora projektu (art. 19 ust. 1 Prawa budowlanego).

W pozostałych przypadkach zapewnienie nadzoru autorskiego jest uprawieniem inwestora, który w oparciu o konkretne okoliczności sprawy, na podstawie oceny własnych potrzeb oraz możliwości odnośnie prowadzenia robót budowlanych, zadecydować może o zamówieniu nadzoru autorskiego w ogóle, oraz czasie, rodzaju i zakresie jego wykonywania w szczególności. Inwestor zatem, o ile nie nakaże mu tego stosowny organ, nie musi zapewniać realizowanej przez siebie inwestycji nadzoru autorskiego. Oznacza to także, że projektant nie może występować z inicjatywą sprawowania nadzoru autorskiego w rozumieniu przepisów prawa budowlanego ani domagać się od inwestora zawarcia związanej z tym umowy.

W konsekwencji, skoro nadzór autorski przewidziany przepisami prawa budowlanego nie jest obowiązkowy w każdej sytuacji, to na inwestorze nie spoczywa obowiązek zawarcia umowy z autorem projektu o sprawowanie takiego nadzoru. Tym samym zawarcie umowy o nadzór autorski nie jest konieczne do wykonywania osobistych praw autorskich w postaci określonej w art. 16 pkt 5 PrAut, tj. prawa do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. „Autorskie prawo osobiste” ma przecież charakter bezwzględny i obowiązuje erga omnes.

Niezależnie od powyższego wymaga podkreślenia, że funkcję projektanta w procesie budowlanym może pełnić także inny projektant posiadający odpowiednie uprawnienia budowlane i będący członkiem właściwej izby samorządu zawodowego niż ten, będący autorem projektu budowlanego. Jak wyżej wskazano, ustawa Prawo budowlane ogranicza nadzór autorski do sprawowania nadzoru nad robotami budowlanymi w zakresie zgodności realizacji z projektem oraz uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie. Oczywiście autorowi (twórcy) projektu, niezależnie od tego, czy faktycznie sprawuje on tego rodzaju nadzór autorski, przysługują osobiste prawa autorskie do jego projektu, których to praw, jak wyżej wskazano, zgodnie z art. 16 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych, nie może przenieść na inne osoby, w tym na innych projektantów albo na inwestorów. Zatem nadzór autorski wykonywany zgodnie z ustawą Prawo budowlane przez projektanta, który nie jest jednocześnie autorem projektu, sprowadza się jedynie do wykonywania czynności, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo budowlane, zaś w sytuacji, gdy sprawuje go twórca projektu, osobie tej przysługują jednocześnie uprawnienia wynikające z autorskich praw osobistych.

Wskazać także w tym miejscu należy, że w doktrynie nie jest sporne uprawnienie twórcy do upoważnienia innej osoby do wykonywania zamiast niego autorskich praw osobistych, w tym prawa autorskiego nadzoru nad sposobem korzystania z utworu (art. 16 pkt 5 AkcyzUp.p). (vide: wyr. SA w Warszawie z 14.05.2007 r., I ACa 668/06). Zatem projektant może wyrazić zgodę, aby zamiast niego autorskie prawa osobiste były wykonywane przez inną osobę (wyr. KIO z 15.02.2012 r., KIO 222/12).

Ustawodawca dokonał wyraźnego podziału uprawnień związanych z sprawowaniem nadzoru autorskiego w sferze prawa publicznego i prywatnego. W prawie budowlanym nacisk kładzie się na ochronę interesu publicznego, związanego z ochroną bezpieczeństwa powszechnego, życia i mienia ludzi oraz uzasadnionych interesów osób trzecich, a nie na ochronę osobistych praw autora projektu architektonicznego. Realizacja tych praw nie może więc następować poprzez uczestniczenie przez projektanta w procesie budowlanym i (art. 17 ust. 2 PrBud) i wykonywanie uprawnień z art. 21 PrBud – w tym dokonywania zapisów w Dzienniku Budowy czy żądania od kierownika budowy – wpisem do dziennika budowy – wstrzymania robót budowlanych w razie możliwości powstania zagrożenia, względnie wykonywania ich niezgodnie z projektem. (por. wyr. KIO z 24.01.2012 r., sygn. akt KIO 90/12, uchwała KIO z 5.01.2011 r. sygn. akt KIO/KD 106/10; wyr. NSA w Poznaniu z dnia 26.01.2001 r., sygn. akt II SA/Po 2404/99). W konsekwencji stwierdzenie przez Sąd Okręgowy, że niepowierzenie przez pozwanego powodom czy też Spółce (...), której są wspólnikami, funkcji pełniących nadzór autorski w procesie budowlanym i uniemożliwienie bądź utrudnianie im czynności wymienionych w art. 21 prawa budowlanego, było nieuprawnione.

Celem osobistych praw autorskich jest ochrona sfery osobistej autora projektu, chronią one bowiem stosunek twórcy do dzieła, czyli więź emocjonalną z utworem, jaka nawiązuje się pomiędzy autorem a jego dziełem, której zakres został uszczegółowiony w art. 16 pkt 1 – 5 PrAut. Należy też zaznaczyć, że na gruncie prawa autorskiego ochronie podlegają tylko estetyczne, a nie funkcjonalne elementy w strukturze utworu architektonicznego (wyr. SA w Krakowie z 18.06.2003 r. I ACa 510/13).

Wyrok SA w Krakowie z dnia 13 września 2017 r., I ACa 322/17

Standard: 20736 (pełna treść orzeczenia)