Charakterystyka podatku dochodowego od osób fizycznych

Podstawowa zasada opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych polega na obciążeniu podatkiem dochodów uzyskiwanych przez indywidualne osoby. Jednocześnie ustawodawca przewidział, że stawka podatku zależy od wysokości podstawy opodatkowania, jaką jest "czysty" dochód. Obowiązujący model opodatkowania dochodów osobistych opiera się na tzw. progresji szczeblowej. Polega ona na tym, że podstawa opodatkowania dzielona jest na części o określonej wysokości. Od tych zaś części obliczany jest podatek według odrębnej, wzrastającej stawki podatkowej. Suma podatku z poszczególnych części daje wysokość podatku należnego. Jeśli zatem podatnik osiąga dochody przekraczające próg ustalony w art. 27 ust. 1 u.p.d.o.f., to od nadwyżki przekraczającej dany próg oblicza się podatek według skali wyższej. W pozostałym natomiast zakresie (tj. do wysokości pierwszego progu), podatek płacony jest według skali podstawowej. Progresja nie dotyka w związku z tym podatników, którzy osiągają dochody nieprzewyższające kwoty przewidzianej w art. 27 ust. 1 u.p.d.o.f. dla pierwszego progu podatkowego.

Wyrok TK z dnia 28 października 2015 r., K 21/14, OTK-A 2015/9/152, Dz.U.2015/1784

Standard: 2518 (pełna treść orzeczenia)

W Polsce podatek dochodowy od osób fizycznych został skonstruowany jako podatek globalny, co obecnie jest powszechnie stosowaną konstrukcją w świecie (zob. J. Gach, A. Gomułowicz, J. Małecki, Podatek dochodowy od osób fizycznych. Komentarz, Warszawa 1998, s. 98). Art. 9 ust. 1 oraz ust. 1a u.p.d.o.f. wyrażają dwie istotne zasady dotyczące przedmiotu opodatkowania: 1) stanowią regułę, że każdy dochód osiągnięty przez osobę fizyczną podlega opodatkowaniu. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy dochód opodatkowaniu nie podlega. Zgodne jest to z ogólną zasadą powszechności przedmiotowej opodatkowania, w myśl której wszelkie zwolnienia i ulgi podatkowe w systemie prawa podatkowego są wyjątkiem, istotnym odstępstwem od zasady sprawiedliwości podatkowej (powszechności i równości opodatkowania); 2) określają, że przedmiotem opodatkowania jest suma dochodów ze wszystkich źródeł przychodów, z wyjątkiem dochodów (przychodów), które nie podlegają sumowaniu z pozostałymi przychodami i są opodatkowane w sposób ryczałtowy (zob. Komentarz do art. 9, Teza 1 [w:] A. Bartosiewicz i R. Kubacki, PIT. Komentarz, Warszawa 2013). Podkreślenia wymaga, że aby zrealizować zasadę powszechności przedmiotowej podatku dochodowego ustawodawca posłużył się otwartym katalogiem źródeł przychodu; ich lista nie wyczerpuje się na pozycjach wskazanych w art. 10 ust. 1 u.p.d.o.f. Przeciwnie, ostatni punkt zawartego w tym przepisie wyliczenia (pkt 9) wskazuje na "inne źródła" przychodu. W konsekwencji, opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, art. 52, art. 52a i art. 52c u.p.d.o.f. oraz dochodów, od których - na podstawie przepisów Ordynacji - zaniechano poboru podatku.

Wyrok TK z dnia 8 lipca 2014 r., K 7/13, OTK-A 2014/7/69, Dz.U.2014/947

Standard: 2519 (pełna treść orzeczenia)

Podstawową zasadą opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych jest obciążenie podatkiem dochodów uzyskiwanych przez indywidualne osoby. Jednocześnie ustawodawca przewidział, że stawka podatku zależy od wysokości podstawy opodatkowania, jaką jest "czysty" dochód. Obowiązujący w Polsce model opodatkowania dochodów osobistych opiera się na modelu tzw. progresji szczeblowej. Polega ona - najogólniej rzecz biorąc - na tym, że podstawa opodatkowania dzielona jest na części o określonej wysokości. Od tych zaś części obliczany jest podatek według odrębnej, wzrastającej stawki podatkowej. Suma podatku z poszczególnych części daje razem wysokość podatku należnego. Jeśli zatem podatnik osiąga dochody przekraczające któryś z ustalonych w art. 27 u.p.d.o.f. progów (obecnie jeden), to od nadwyżki przekraczającej dany próg oblicza się podatek według skali wyższej. W pozostałym natomiast zakresie (tj. do wysokości pierwszego progu), podatek płacony jest według skali podstawowej. Progresja nie dotyka w związku z tym podatników, którzy osiągają dochody nieprzewyższające kwoty przewidzianej w art. 27 u.p.d.o.f. dla pierwszego progu podatkowego.

Ustawodawca przewidział jednak pewne wyjątki od ogólnych zasad opodatkowania dochodów osób fizycznych. Zalicza się do nich m.in. uwzględnienie przy ustalaniu wymiaru podatku sytuacji rodzinnej podatnika, a w konsekwencji jego zdolności płatniczej. Wyrazem tego są szczególne tryby rozliczenia podatku dochodowego przez małżonków oraz rodziców samotnie wychowujących dzieci, określone w art. 6 ustawy podatkowej, z których podatnicy - po spełnieniu wymogów określonych w tym przepisie - mogą dobrowolnie skorzystać. Oparte są one na metodzie tzw. ilorazu rodzinnego.

W wypadku łącznego opodatkowania małżonków, uregulowanego w art. 6 ust. 2 i 3 u.p.d.o.f., metoda ta polega na tym, że dodaje się dochody małżonków (po uprzednim odliczeniu - odrębnie dla każdego z małżonków - kwot określonych w art. 26 i art. 26a u.p.d.o.f.), ustala się kwotę stanowiącą połowę sumy dochodów małżonków, a od tak uzyskanej kwoty (będącej połową łącznych dochodów) oblicza się podatek, który następnie mnoży się przez dwa. Taką samą metodę ustawodawca przewidział dla osób samotnie wychowujących dzieci, przy czym podatek obliczany jest od połowy sumy dochodów samotnego rodzica i dziecka.

Powyższy sposób obliczania podatku pozwala małżonkom odnieść znaczne korzyści, jeśli jeden z nich nie osiąga dochodów w ogóle bądź jego dochody są relatywnie niewielkie, drugi zaś małżonek zarabia na tyle dużo, że jego dochody są opodatkowane progresywnie.

W wypadku osób samotnie wychowujących dziecko rozliczenie podatku przy użyciu "ilorazu rodzinnego" jest dla podatnika korzystne, gdy jego dochody także są opodatkowane progresywnie.

W obydwu zatem sytuacjach skorzystanie z łącznego rozliczenia podatku (tj. z małżonkiem bądź z dzieckiem) pozwala uniknąć bądź spłaszczyć skutki progresji i związanej z nią zapłaty wyższego podatku od tej części dochodów, która przekracza podstawowy próg podatkowy przewidziany w art. 27 u.p.d.o.f. Rozwiązania te stanowią odstępstwo od zasady powszechności opodatkowania ze wszystkimi tego konsekwencjami dla wykładni przepisów przyznających tego rodzaju ulgę, w rozumieniu art. 217 Konstytucji.

Wyrok TK z dnia 12 kwietnia 2011 r., SK 62/08, OTK-A 2011/3/22, Dz.U.2011/87/492

Standard: 2520 (pełna treść orzeczenia)