Zmiana dotycząca wierzytelności zabezpieczonej zastawem a wygaśnięcie zastawu

Do wygaśnięcia zastawu może dojść tylko wtedy, gdy zachodzą przesłanki określone w ustawie oraz z jego spostrzeżeniem, że skarżący nie powołał się na żaden przepis, z którego wynikałoby wygaśnięcie zastawu.

W pierwszym rzędzie w rachubę wchodzą przesłanki wynikające z ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (dalej: „ZastRejU”). Stosownie do art. 18, zastaw rejestrowy wygasa wskutek wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem (ust. 1) oraz na skutek oświadczenia woli zastawnika (ust. 2), inne wypadki wygaśnięcia zastawu rejestrowego przewidziane są w art. 9, 13, 17 ust. 2. W okolicznościach faktycznych sprawy poza rozważaniami pozostawały wszystkie wymienione przepisy, z wyjątkiem art. 18 ust. 1 ustawy.

W dalszej kolejności, podstawy wygaśnięcia zastawu mogą wynikać z przepisów kodeksu cywilnego o ograniczonych prawach rzeczowych w ogólności i o zastawie w szczególności i obejmować: zrzeczenie się (art. 246 KC), konfuzję (art. 247 KC), przeniesienie wierzytelności z wyłączeniem zastawu (art. 323 § 1 zd. 2 KC), zwrot rzeczy zastawcy (art. 325 § 1 KC). Okoliczności faktyczne sprawy nie odpowiadają hipotezie żadnego z tych przepisów.

Argumentacja zawarta w uzasadnieniu kasacji ogniskuje się wokół wierzytelności objętej zastawem, co bez wątpienia pozostaje w związku z akcesoryjnością zastawu.

Całkowicie jednak chybiona jest teza, że zastaw wygasł, bowiem „zabezpiecza wierzytelność, która już nie istnieje, gdyż zastąpiona została wierzytelnością o nowej treści”, bowiem w twierdzeniu tym kryje się błędne założenie, iż zmiana wierzytelności powoduje wygaśnięcie dotychczasowej wierzytelności.

Zmiana treści zobowiązania nie oznacza jego wygaśnięcia. Wyjątkiem jest zmiana mająca charakter odnowienia (art. 506 KC). Wynikającym z ustawy skutkiem odnowienia jest wygaśnięcie dotychczasowego zobowiązania (art. 506 § 1 KC) i wygaśnięcie ograniczonego prawa rzeczowego (art. 507 KC). Skarżący jednak nie twierdził, by zmiana umowy kredytowej, polegająca na przedłużeniu terminu płatności o trzy miesiące miała charakter odnowienia, i kwestia ta - jako nieobjęta podstawami kasacji - pozostała poza rozważaniami w postępowaniu kasacyjnym.

Skarżący nie wykazał zatem ani wygaśnięcia zobowiązania, ani innych przesłanek odpowiadających hipotezie któregokolwiek z przepisów przewidujących wygaśnięcie zastawu.

Zastaw, jako prawo akcesoryjne, powiązany jest z konkretną wierzytelnością, dla zabezpieczenia której został ustanowiony. W związku z tym istotne jest ustalenie, jaki jest wymagany sposób oznaczenia wierzytelności (taki, który umożliwi jej identyfikację).

Art. 3 ust. 2 ustawy o zastawie rejestrowym (...) wymienia elementy przedmiotowo istotne umowy o ustanowienie zastawu rejestrowego, zaliczając do nich określenie wierzytelności zabezpieczonej zastawem przez oznaczenie jej wysokości oraz stosunku prawnego, z którego ta wierzytelność wynika. Identyfikacja zabezpieczonej wierzytelności następuje więc przez wskazanie jej nominalnej kwoty oraz źródła (stosunku prawnego, z którego wynika np. umowy kredytowej).

Powołane przepisy nie regulują innych kwestii dotyczących „treści wierzytelności”. W kasacji nie wykazano by Sąd wadliwie rozumiał treść lub znaczenie art. 306 KC oraz art. 3 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Nie wykazano w niej także, w jaki sposób w przepisach tych - właściwie wyłożonych - można by odnaleźć podstawę do stwierdzenia, że zastaw rejestrowy wygasł.

Przepisy o zastawie nie zawierają regulacji odpowiadającej zastrzeżeniu, wynikającemu z art. 879 § 2 KC. Nie znaczy to, że nie należy dostrzegać, iż zastaw zabezpiecza wierzytelność oznaczoną w chwili obciążenia rzeczy.

Zmiany dotyczące zabezpieczonej wierzytelności dokonane po ustanowieniu zastawu przez zastawnika i dłużnika osobistego (nie będącego zastawcą) można traktować jako nie wpływające na zakres obciążenia rzeczy. Taki tylko skutek da się wyprowadzić z treści art. 306 § 1 KC; nie można natomiast traktować go jako podstawy wygaśnięcia zastawu w wyniku zmiany terminu wymagalności zabezpieczonej nim wierzytelności.

Wbrew przekonaniu skarżącego, podstawy do takiego stwierdzenia nie można dopatrzyć się w art. 248 § 1 KC. Przepis ten traktuje o zmianie treści ograniczonego prawa rzeczowego, która wymaga zawarcia umowy pomiędzy uprawnionym, a właścicielem rzeczy.

Treścią ograniczonego prawa zastawu jest uprawnienie zastawnika do zaspokojenia wierzytelności z przedmiotu zastawu bez względu na to, czyją stanie się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi zastawcy. Zmianą treści zastawu jest więc zmiana w zakresie tego uprawnienia.

Błędna, i nie mająca oparcia w art. 248 § 1 KC jest teza skarżącego, że stanowi on podstawę wygaśnięcia zastawu w wypadku dokonanej bez zgody powoda zmiany „treści wierzytelności”. Przede wszystkim, zmiana dotycząca wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie może być utożsamiana ze zmianą treści prawa zastawu.

Wyrok SN z dnia 6 maja 2004 r., II CK 245/03

Standard: 20322