Powództwo o ustalenie faktów, w tym prawotwórczych

Tylko istnienie lub nieistnienie praw i stosunków prawnych, na których ukształtowanie mieć mogą wpływ fakty podniesione przez strony, a w szczególności określona umowa, mogą być przedmiotem powództwa. Umowa jest tylko jednym z faktów, powodujących normowanie stosunków między stronami przez ustawę, ale mogą zajść i inne, które mogą mieć wpływ na układ tych stosunków, a które w swym całokształcie dopiero określają stosunki prawne lub prawo powoda. W konsekwencji nie mieści się w ramach określonych art. 189 k.p.c. żądanie ustalenia faktów, które wydarzyły się w przeszłości, takich jak zawarcie umowy, niedojście do zawarcia umowy, nieważność umowy, (daty) urodzenia, związanie określonymi przepisami prawnymi itd., również gdyby te fakty miały być wykorzystane dowodowo w innym postępowaniu. Zaistnienie w przeszłości określonego faktu nie wyklucza przecież późniejszych faktów, które mogą wpłynąć na inne ukształtowanie się stosunków prawnych lub praw, niżby to na przykład z treści umowy wynikało.

Wprawdzie w orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszczano powództwo o ustalenie faktów o charakterze prawotwórczym, ale zwracano wówczas uwagę, że jest to równoznaczne z żądaniem ustalenia istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego (orzeczenie SN z 8 października 1952 r., C 1514/52; wyroki SN z 27 sierpnia 1976 r., II CR 288/76, i z 25 czerwca 1998 r., III CKN 563/97).

Wyrok SN z dnia 11 stycznia 2024 r., II CSKP 836/23

Standard: 80804 (pełna treść orzeczenia)

Tylko istnienie lub nieistnienie praw i stosunków prawnych, na których ukształtowanie mieć mogą wpływ fakty podniesione przez strony, a w szczególności określona umowa, mogą być przedmiotem powództwa. Umowa jest tylko jednym z faktów, powodujących normowanie stosunków między stronami przez ustawę, ale mogą zajść i inne, które mogą mieć wpływ na układ tych stosunków, a które w swym całokształcie dopiero określają stosunki prawne lub prawo powoda (tak orz. SN z 26 kwietnia 1930 r., III Rw 798/29; podobnie co do aktualności orzekania – orz. SN z 6 września 1949 r., C 706/49). 

W konsekwencji nie mieści się w ramach określonych art. 189 k.p.c. żądanie ustalenia faktów, które wydarzyły się w przeszłości, takich jak zawarcie umowy, niedojście do zawarcia umowy, nieważność umowy, (daty) urodzenia, związania określonymi przepisami prawnymi itd., również gdyby te fakty miały być wykorzystane dowodowo w innym postępowaniu. Zaistnienie ‎w przeszłości określonego faktu nie wyklucza przecież późniejszych faktów, które mogą wpłynąć na inne ukształtowanie się stosunków prawnych lub praw, niżby to na przykładzie treści umowy wynikało (orz. SN: z 22 maja 1953 r., I C 26/53; z 19 października 1959 r., 4 CR 537/58; wyroki SN: z 14 listopada 1964 r., I CR 304/64; z 16 listopada 1965 r., I PR 389/65; z 5 października 1982 r., III CRN 244/82; z 17 grudnia 1997 r., I PKN 434/97; z 3 kwietnia 1998 r., II UKN 600/97, poz. 224; z 22 września 1999 r., I PKN 263/99). 

Wprawdzie w orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszczano powództwo o ustalenie faktów o charakterze prawotwórczym, ale zwracano wówczas uwagę, że jest to równoznaczne ‎z żądaniem ustalenia istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego (orzeczenie SN z 8 października 1952 r., C 1514/52; wyroki SN: z 27 sierpnia 1976 r., II CR 288/76; ‎z 25 czerwca 1998 r., III CKN 563/97).

Wyrok SN z dnia 1 czerwca 2022 r., II CSKP 364/22

Standard: 65252 (pełna treść orzeczenia)