Stan cywilny i osobisty człowieka w kontekście płci

Zespół cech, które są związane z osobą człowieka i pozostają tylko jemu właściwe nazywany jest jego stanem osobistym. Składa się na niego także płeć właściwa człowiekowi.

Polski system prawny, na którego podstawie niniejsza sprawa podlega rozpoznaniu, nie daje podstaw do wyróżnienia innej płci jak żeńska i męska, a zatem – w świetle prawa – człowiek jest kobietą albo mężczyzną. Stan cywilny człowieka opisywany jest przez wskazanie na jego sytuację w rodzinie oraz w społeczności państwowej, której funkcjonowanie reguluje system prawa krajowego. Jego wyznacznikami są pochodzenie od określonych rodziców, z czym wiąże się posiadanie lub nieposiadanie rodzeństwa, pozostawanie w więziach pokrewieństwa z innymi osobami pochodzącymi od tych samych przodków, pozostawanie lub niepozostawanie w związku małżeńskim oraz wynikające z tego relacje powinowactwa, ale także posiadanie (w tym i adoptowanie) dzieci.

Człowiek jest identyfikowany przez nazwisko, przypisywane mu po urodzeniu zgodnie z regułami ustalonymi w art. 88-901 k.r.o., wskazujące na jego pochodzenie od określonych rodziców, oraz przez imię nadawane mu przez nich, względnie – gdy nie wypełnią tego obowiązku – przez organ państwowy (art. 40 ust. w pkt 1, art. 50, art. 52 ust. 2 ustawy z 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego, tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 ze zm.; dalej: a.s.c.).

Nazwisko człowieka może podlegać zmianie w sytuacjach określonych w art. 25 i art. 59 k.r.o., zgodnie z regułami ustalonymi w tych przepisach albo na zasadach określonych w ustawie z 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz. U. Nr 220, poz. 1414 ze zm.); imię człowieka może być zmienione tylko na zasadach określonych w art. 51 a.s.c. oraz ustawie o zmianie imienia i nazwiska.

Wszystkie elementy składające się na stan cywilny człowieka są kształtowane przez dwie grupy zdarzeń: zdarzenia naturalne (urodzenie i zgon) oraz zdarzenia prawne, a wśród nich czynności prawne (np. zawarcie małżeństwa, uznanie dziecka) i orzeczenia sądowe (np. przysposobienie, rozwód).

Człowiek funkcjonuje przede wszystkim jako członek rodziny. Zdarzenia kształtujące jego stan cywilny mają z reguły taką właściwość, że wpływają także na stan cywilny innych osób, jedne – niezależnie od woli działającego (urodzenie i pochodzenie od określonych rodziców), a inne – w rezultacie podjętych przez niego czynności prawnych, czy też wskutek orzeczeń wydanych w postępowaniach, na których wszczęcie i przebieg może on wpływać.

Człowiek funkcjonuje także we wspólnocie państwowej, która bez określonego terytorium i obywateli nie może istnieć. Zdarzenia i wykreowane nimi skutki opisujące stan osobisty i cywilny człowieka podlegają rejestracji zgodnie z prawem o aktach stanu cywilnego.

O randze, jaką ustawodawca przypisuje tym zdarzeniom świadczy szczególny tryb ich rejestrowania, domniemania wynikające z rejestracji (art. 3 i art. 4 a.s.c.), ograniczone możliwości uzupełniania, czy innej zmiany dokonanych już wpisów.

Przypisanie człowiekowi płci, czyli zidentyfikowanie go jako kobiety lub mężczyzny następuje bezpośrednio po urodzeniu, na podstawie budowy zewnętrznych narządów płciowych. W tym momencie przypisana człowiekowi płeć ma znaczenie z punktu widzenia wybieranego dla niego imienia (art. 50 ust. 1 11 a.s.c.).

W razie stwierdzenia u człowieka obojnactwa oznaczenie jego płci dokonane w akcie urodzenia może podlegać sprostowaniu, zgodnie z przepisami o aktach stanu cywilnego, a zatem w postępowaniu sądowym.

Interseksualizm i obojnactwo uzasadnia określenie płci człowieka z uwzględnieniem wszystkich innych cech jego budowy, nie wyłączając także świadomości zainteresowanego. Jego wystąpienie może powodować, że z konieczności, z czasem człowiekowi trzeba przypisać taką płeć, jakiej cechy są przeważające.

Stwierdzone odchylenia od normy mogą powodować potrzebę dokonania tzw. zabiegu korekcyjnego polegającego na dostosowaniu zewnętrznych narządów płciowych do przeważających cech płci, bądź istniejących od początku, bądź ukształtowanych w okresie późniejszym. Niewątpliwe tego przypadku dotyczyła uchwała Sądu Najwyższego z 25 lutego 1978 r., III CZP 100/77.

Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2013 r., I CSK 146/13

Standard: 20143 (pełna treść orzeczenia)