Związek małżeński jako związek kobiety i mężczyzny

W życiu dorosłym (ocenianym biologicznie na podstawie momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej, a prawnie - z zastrzeżeniem art. 10 § 2 k.c. – na podstawie kryterium wieku, art. 10 § 1 k.c.) płeć determinuje te role społeczne, które człowiek może wykonać tylko jako osoba określonej płci. Dla prawa doniosłe są role męża albo żony, ojca albo matki. Prawidłowe ich wypełnienie ma znaczenie nie tylko dla wspólnoty rodzinnej, ale także państwowej. Z tego względu prawo określa, pomiędzy jakimi osobami może być zawarte małżeństwo (art. 1 § 1, art. 10, art. 11 § 1, art. 13 § 1, art. 14 § 1, art. 15 § 1 k.r.o.), ale też kreuje instytucje, które mają zagwarantować wypełnienie zadań, które wspólnota państwowa przypisuje więziom stworzonym przez złożenie oświadczenia woli o jego zawarciu.

Z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które może i powinno być uwzględniane przy interpretacji przepisów prawa polskiego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 11 stycznia 1995 r., III ARN 75/94, OSNP 1995, nr 9, poz. 106) wynika, że regulowanie prawa rodzinnego, a więc i prawa małżeńskiego, jest wyłączną kompetencją narodowych prawodawców i ich sądów. Prawo polskie zarówno w Konstytucji (art. 18), jak i w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (art. 1 § 1 k.r.o.) uznaje małżeństwo za związek kobiety i mężczyzny.

Art. 18 Konstytucji wymagający dla ważności małżeństwa odmienności płci małżonków działa nie tylko w chwili zawierania małżeństwa, lecz dotyczy całego okresu jego trwania. Z przywołanego przepisu wynika definicja legalna małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny. Dzieci pochodzą od określonych rodziców – od matki i od ojca. Matką dziecka może być tylko kobieta, a ojcem – mężczyzna. Znaczenie rzeczywistej, determinowanej biologicznie więzi między dzieckiem i jego matką oraz dzieckiem i jego ojcem zostało podkreślone w przepisach o macierzyństwie (art. 619 – 6116 k.r.o.) i ojcostwie (art. 62 – 86 k.r.o.), w tym w przepisach o uznaniu dziecka, zmienionych z mocą od 13 czerwca 2009 r. ustawą z 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 220, poz. 141), m.in. w celu zrealizowania standardów wyznaczonych przez Europejską Konwencję o statusie prawnym dziecka pozamałżeńskiego, sporządzoną w Strasburgu 15 października 1975 r. (Dz. U. 1999, Nr 79, poz. 888). Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła (art. 619 k.r.o.). Ojcostwo może być wprawdzie domniemywane (art. 62 k.r.o.), ale takie domniemanie podlega obaleniu przez wykazanie, że dziecko nie pochodzi od męża matki (art. 67 k.r.o.). Uznania dziecka może dokonać tylko mężczyzna, od którego dziecko pochodzi (art. 73 § 1 k.r.o.). Powzięcie wiadomości, że dziecko nie pochodzi od mężczyzny, który je uznał, daje podstawę do wytoczenia powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania (art. 78 § 1 k.r.o.). Ojcem dziecka nie może być kobieta, tak samo jak mężczyzna jego matką. Więzi, także prawne, między ludźmi spowodowane rodzicielstwem powstają i ustają w sposób naturalny (narodzenie, zgon); oświadczenia woli, czy orzeczenia organów państwa nie mogą ich stworzyć, czy zniweczyć. Przypisanie ich zgodnie ze stanem naturalnym ma znaczenie także z punktu widzenia interesów wspólnoty państwowej, czego wyrazem są przepisy o przeszkodach do zawarcia małżeństwa (art. 14 a.s.c.).

Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2013 r., I CSK 146/13

Standard: 20141 (pełna treść orzeczenia)