Wynagrodzenie współtwórców utworów audiowizualnych (art. 70 Pr.Aut.)

Podstawę kalkulacji wynagrodzenia dochodzonego na podstawie art. 70 ust. 2[1] pkt 4 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 1231) stanowi liczba sprzedanych egzemplarzy utworów, a nie dokonanych zwielokrotnień.

Przy określaniu wysokości wynagrodzenia na podstawie art. 70 ust. 2[1] pkt 4 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 1231) należy pominąć korzyści pośrednie, których związek z korzystaniem z utworu jest niepewny, niemierzalny i trudny do udowodnienia oraz których nie daje się oddzielić od innych czynników wpływających na przychód podmiotu korzystającego.

Artykuł 70 ust. 2[1] pkt 4 Pr. Aut. (poprzednio art. 70 ust. 2 pkt 4 Pr. Aut.) wprowadza ustawowe prawo (pozbawione roszczeń zakazowych) do dodatkowego wynagrodzenia dla współtwórców utworu audiowizualnego. Wobec tego, że roszczenie pozwu dotyczy okresu 2003 - 2004 ma do niego zastosowanie art. 70 ust. 2 pkt 4 Pr. Aut., który został uznany za niezgodny z Konstytucją wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 maja 2006 r., K 5/05, z uwagi na zbytnie zawężenie kręgu osób uprawnionych do dodatkowego wynagrodzenia, tracąc moc obowiązującego aktu prawnego dopiero z dniem 6 czerwca 2007 r.

Sąd Najwyższy podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 10 maja 2017 r., I CSK 294/16 i z dnia 21 lipca 2017 r., I CSK 738/16, że podstawę kalkulacji wynagrodzenia dochodzonego na podstawie art. 70 ust. 2[1] pkt 4 Pr. Aut. powinna stanowić liczba sprzedanych egzemplarzy utworów, a nie liczba dokonanych zwielokrotnień, a wpływy osiągane z korzystania z utworów powinny rzeczywiście wynikać z tego źródła i być odpowiednio udokumentowane, czego nie spełnia zaliczenie do nich domniemanego zwiększenia przyszłych wpływów z reklam zamieszczonych w czasopiśmie. Oceny tej nie zmienia możliwość skorzystania ze zwielokrotnionych nośników z utworami audiowizualnymi w przyszłości. Samo ich posiadanie przez korzystającego, nie generuje bowiem wpływów, które stanowią wiodące kryterium ustalenia wynagrodzenia. Jeżeli zwielokrotnione egzemplarze utworów nie zostały przekazane użytkownikom końcowym, którzy korzystają z prawa dozwolonego użytku osobistego, to nie ma podstaw do przyznania twórcom dodatkowego wynagrodzenia, byłoby to bowiem sprzeczne z celem tego przepisu. W konsekwencji prawo do dodatkowego wynagrodzenia powstaje dopiero w momencie, gdy powstanie możliwość użytku osobistego i to nie przez podmiot dokonujący reprodukcji, lecz przez finalnego użytkownika.

Nie ma natomiast podstaw do zaaprobowania odmiennego poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 grudnia 2017 r., I CSK 149/17, w którym zaakceptowano ustalenie wynagrodzenia w oparciu o stawki stosowane przez organizację zbiorowego zarządzania, które obejmowały także korzyści pośrednie z dystrybucji filmów wraz z czasopismami. Z motywów tego rozstrzygnięcia wynika bowiem, że Sąd Najwyższy nie zakwestionował zasad ustalania wynagrodzenia dochodzonego na podstawie art. 70 ust. 21 Pr. Aut. (art. 70 ust. 2 pkt 4 Pr. Aut.) przyjętych w wyżej wymienionych judykatach, odwołując się wprost do motywów wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2017 r., I CSK 294/16, a u podstaw ustalenia wynagrodzenia według egzemplarzy skierowanych do sprzedaży, a nie sprzedanych, legło nie wskazanie przez korzystającego wiarygodnych danych, na podstawie których można było dokonać stosownych wyliczeń, bardziej indywidualizujących należne twórcom wynagrodzenie. Odmienność zajętego stanowiska była zatem silnie uwarunkowana okolicznościami sprawy.

Przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia, co do zasady pominąć należy te korzyści pośrednie, których związek z faktem korzystania z utworu jest niepewny, niemierzalny, pośredni, trudny do udowodnienia i których nie daje się oddzielić od innych czynników wpływających na przychód podmiotu korzystającego (np. dochody z reklam zamieszczanych w czasopismach wydawcy, które mają być pochodną korzystania z utworów).

Odmiennie należałoby ocenić dochody z reklam zamieszczonych na nośniku z utworem, ale w okolicznościach sprawy nie wykazano by na insertach znajdowały się reklamy. Jedynie w przypadku powiązania wynagrodzenia z wpływami uzyskanymi ze sprzedaży utworu wraz z czasopismem można określić relację między jego wysokością, a korzyściami korzystającego osiągniętymi z przeznaczenia utworu do własnego użytku osobistego nabywcy finalnego. Samo zwielokrotnienie, a nawet przekazanie utworu do sprzedaży pewności takiej nie daje, skoro uczynienie z utworu użytku osobistego jest możliwe jedynie w razie jego przeznaczenia do takiego użytku (art. 70 ust. 21 pkt 4 Pr. Aut.).

Oceny tej nie zmienia wskazywana przez skarżącego konieczność stałego monitorowania czy zwielokrotnione utwory dołączone do gazet ostatecznie trafiły do nabywców w innej formie, skoro organizacje zbiorowego zarządzania dysponują roszczeniem informacyjnym, w ramach którego mogą żądać ujawnienia informacji niezbędnych do naliczenia wynagrodzenia i upoważnienia do kontroli prawidłowości udzielonych im informacji.

Wyrok SN z dnia 24 lipca 2020 r., I CSK 631/18

Standard: 65843 (pełna treść orzeczenia)

Podstawa roszczeń współtwórców utworów audiowizualnych o wynagrodzenie za korzystanie z nich ustalona została w art. 70 pr. aut. Przepis ten ustanawia domniemanie, że producent utworu audiowizualnego nabywa na mocy umowy o jego stworzenie albo o wykorzystanie już istniejącego utworu wyłączne prawa majątkowe do eksploatacji poszczególnych utworów, jakie złożyły się na utwór audiowizualny, a w pierwotnym brzmieniu obligował producenta utworu audiowizualnego do zapłaty, za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, reżyserowi, twórcom scenariusza, utworów muzycznych i słowno-muzycznych oraz odtwórcom głównych ról w utworze audiowizualnym – przez czas trwania do nich praw majątkowych – wynagrodzenia proporcjonalnego do wpływów z tytułu rozpowszechniania utworu audiowizualnego w kinach oraz stosownego wynagrodzenia z tytułu najmu lub dzierżawy utworów audiowizualnych oraz ich publicznego odtwarzania.

Ustawą z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. Nr 53, poz. 637; dalej: „ustawa nowelizująca pr. aut.”), która weszła w życie z dniem 22 lipca 2000 r., ustawodawca zmienił adresata roszczeń o wynagrodzenie za korzystanie z utworu audiowizualnego, gdyż w miejsce producenta stali się nim „korzystający z utworu”, czyli tzw. użytkownicy. Zarazem jednak ustawodawca zwiększył liczbę pól eksploatacji wiążących się z obowiązkiem płatności tantiem, zwiększył krąg podmiotów uprawnionych do dodatkowego wynagrodzenia za korzystanie z utworów audiowizualnych, a także wyeliminował możliwość zrezygnowania przez indywidualnego autora z pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania przy pobieraniu dodatkowego wynagrodzenia za korzystanie z utworu audiowizualnego. Celem tej nowelizacji – jak wyjaśnił jej twórca w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej pr. aut. (druk sejmowy nr 1382/III) – było między innymi zharmonizowanie prawa polskiego z prawem wspólnotowym, w tym z powołaną dyrektywą Rady 92/100/EWG z dnia 19 listopada 1992 r.

W związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 maja 2006 r., K 5/05, którym art. 70 ust. 2 pr. aut. został uznany za niekonstytucyjny z uwagi na pominięcie w nim pewnych grup współtwórców utworów audiowizualnych, jako uprawnionych do dodatkowego wynagrodzenia, przepis ten z dniem 6 czerwca 2006 r. stracił moc, a krąg uprawnionych do wynagrodzenia za korzystanie z utworu audiowizualnego został przez ustawodawcę wyznaczony - w art. 70 ust. 21 pr. aut., dodanym ustawą z dnia 7 września 2007 r. (Dz.U. Nr 181, poz. 1293), który wszedł w życie z dniem 1 listopada 2007 r. - z odwołaniem się do szerokiego pojęcia „współtwórcy utworu audiowizualnego oraz artyści wykonawcy”.

Uchwała SN z dnia 15 marca 2018 r., III CZP 105/17

Standard: 46159 (pełna treść orzeczenia)