"Spory związane z zwarciem umowy" w świetle art. 21[1] ust. 2 Pr. Aut.
Autorskie prawa majątkowe (art. 17-22 Pr.Aut.)
Poza sporem jest po wydaniu przez Sąd Najwyższy w dniu 13 VII 2010 r. uchwały składu siedmiu sędziów w sprawie III CZP 1/10, że pod pojęciem "sporów związanych z zawarciem umowy" pomiędzy operatorem sieci kablowej i właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi o reemisję utworów nadawanych w programach radiowych i telewizyjnych, mieszczą się spory dotyczące nie tylko samego obowiązku zawarcia umowy, ale także dotyczące treści tej przyszłej umowy, w szczególności wynagrodzenia należnego uprawnionym twórcom i wykonawcom. Jak to określił sąd I instancji spory związane z zawarciem umowy to spory dotyczące elementów przedmiotowych i podmiotowych umowy o reemisję utworów w sieci kablowej.
Jak słusznie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 27 VII 2010 r. V CSK 458/09 ta szeroka wykładnia pojęcia "sporów związanych z zwarciem umowy", o którym stanowi art. 21[1] ust. 2 Pr. aut., nie oznacza, że kategoria ta obejmuje także roszczenia dochodzone przez organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi przeciwko operatorom sieci kablowych w związku z bezumowną reemisją w sieciach kablowych utworów nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych.
Reemitowanie w sieci kablowej utworów narusza określone w art. 17 u.p.a. i p.p. prawa ich twórców do korzystania z utworów i rozporządzania nimi na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworów. Z tego właśnie prawa wyprowadza się zakaz do dokonywania reemisji utworów przez operatorów sieci kablowych, bez zgody podmiotu, któremu przysługuje prawo do wyłącznego korzystania z utworu. Odnośnie artystów wykonawców zakaz taki wynika z art. 86 ust. 2.
Operator sieci kablowej może przełamać powyższy zakaz zawierając z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi umowę licencyjną na reemisję w sieci kablowej utworów nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych, czyli umowę o jakiej mowa w art. 21[1] ust. 1 u.p.a. i p.p. (art. 92 w zw. z art. 211).
W sytuacji gdy już dojdzie do naruszenia autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych wskutek bezumownej reemisji utworów przez operatora sieci kablowej, oraz naruszenie to ma charakter ciągły i zachodzi uzasadnione prawdopodobieństwo, ż będzie kontynuowane, przepisy ustawy p.a. i p.p. przyznają uprawnionemu inne niż wymienione w art. 21[1] ust. 2 w zw. z art. 108 ust. 5 środki ochrony prawnej, a mianowicie roszczenie o zaniechanie dalszych naruszeń z art. 79 ust. 1 p.a. i p.p. (w zw. również z art. 101). W pojęciu tym mieści się także zakaz dalszego bezprawnego naruszania autorskich praw majątkowych, a także artystycznych wykonań - w zw. z art. 101.
Jak z powyższego wynika sprawa o zakazanie bezprawnego korzystania z autorskich praw majątkowych oraz artystycznych wykonań artystów w formie reemisji kablowej nie jest sprawą o zawarcie umowy z art. 21[1] ust. 1 u.p.a. i p.p. Jej przedmiotem i celem nie jest ustalenie istnienia obowiązku zawarcia takiej umowy pomiędzy operatorem sieci kablowej a właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi ani określenie treści tej przyszłej umowy, tylko ustalenie, iż doszło już do pogwałcenia bezwzględnie obowiązujących autorskich praw majątkowych przysługujących twórcom utworów reemitowanych oraz praw przysługujących artystom wykonawcom i zakazanie ich dalszych naruszeń na podstawie art. 79 ust. 1 w zw. z art. 17 u. p.a. i p.p. oraz art. 79 ust. 1 w zw. z art. 86 ust. 2 w zw. z art. 101 u.o.p.a. i p.p. Spory tego rodzaju nie były nigdy objęte kognicją określoną w art. 108 ust. 5 ustawy o p.a.i p.p. (tak SN w przywołanym postanowieniu z 27 VII 2010 V CSK 458/09 i wyroku z 15 VI 2011 r. V CSK 373/10).
Taki też charakter ma dochodzone przez powoda roszczenie o zakazanie stronie pozwanej eksploatacji artystycznych wykonań aktorów oraz świadczenia reżyserów i scenografów teatralnych bez zawarcia stosownej z nim umowy, które opiera się na twierdzeniu, iż pozwany wobec zakończenia pomiędzy stronami z dniem 31 I 2001 r. umowy licencyjnej, po tej dacie w sposób bezprawny narusza autorskie prawa majątkowe (art. 17) i pokrewne (art. 86 ust. 2) reprezentowanych przez powoda twórców i wykonawców oraz bezprawności tej nie wyłączył w sposób określony w art. 21[1] ust. 1 u.p.a. i p.p. (w zw. również z art. 92) poprzez zawarcie proponowanej mu nowej umowy na reemisję w sieci kablowej utworów nadawanych przez organizacje radiowe i telewizyjne, co uzasadnia wystąpienie z roszczeniem o zakazanie dalszych naruszeń w oparciu o art. 79 ust. 1 i art. 79 ust. 1 w zw. z art. 101 p.a. i p.p. (…). Taką podstawę faktyczną i prawną powództwa powód popierał do końca postępowania pierwszo instancyjnego (…).
Tym samym brak było podstaw do uznania, iż droga sądowa do dochodzenia tego roszczenia jest tymczasowo niedopuszczalna, a tym samym do umorzenia postępowania w oparciu o art. 355 § 1 w zw. z art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.
Wyrok SA w Warszawie z dnia 21 września 2012 r., VI ACa 281/12
Standard: 19867 (pełna treść orzeczenia)
Wykładnia językowa użytego w art. 21[1] ust. 2 i art. 108 ust. 5 Pr.aut. określenia „spory związane z zawarciem umowy”, w którym nie ma wskazania źródła, rodzaju lub charakteru sporu, świadczy o tym, że chodzi w nim o wszelkie spory mogące powstać między stronami ze względu na mającą być zawartą umowę.
Jak zauważył Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP 107/07, gdy kwestia dotyczy zawarcia umowy, konieczne jest uwzględnienie obu jej elementów – podmiotowego i przedmiotowego; oznacza to, że wchodzą one w zakres pojęcia sporu związanego z zawarciem umowy jako obejmujące zarówno spór co do podmiotów, jak i co do przedmiotu umowy.
Sporami związanymi z zawarciem umowy mogą więc być spory co do obowiązku zawarcia umowy, jak i treści umowy (warunków na jakich ma być ona zawarta). Przedmiotem sporu może być w szczególności sposób ustalenia i wysokość wynagrodzenia, co należy do istotnych elementów umowy, mających dla jej stron doniosłe znaczenie.
Sporom co do warunków zawarcia umowy sprzyja stan prawny powstały w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 stycznia 2006 r., SK 40/04, stwierdzającego niezgodność art. 108 ust. 3 Pr.aut. z Konstytucją, brak bowiem trybu zatwierdzania tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem powoduje, że niezatwierdzone tabele nie wywierają – mającego istotny wpływ na treść umowy – skutku przewidzianego w art. 109 Pr.aut.
Wynik wykładni językowej jest zgodny z wykładnią funkcjonalną art. 21[1] ust. 2 i art. 108 ust. 5 Pr.aut., która uwzględnia – na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 stycznia 2007 r., IV CSK 303/06, do którego przychylił się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP 107/07 – brzmienie i cel dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich nr 93/83 z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową (Dz.U. UE. L. 1993 r. Nr 248, s. 15 ze zm. – dalej: „dyrektywa Rady WE nr 93/93”).
Podzielając zgłaszane w literaturze zastrzeżenia co do sposobu implementacji tej dyrektywy do prawa polskiego, łatwo dostrzec, że jej celem jest stworzenie regulacji ułatwiających rozwiązywanie sporów w trakcie negocjacji, w tym dotyczących wysokości wynagrodzenia, przy czym w świetle jej postanowień nie ma podstaw do różnicowania zakresu spraw powierzonych mediatorom i tych, które powierzono organom właściwym do rozstrzygania sporów. Jak wskazuje się w literaturze, dyrektywa ma na celu zapewnienie odpowiedniego wyważenia interesów twórców utworów i specyficznych ich użytkowników, jakimi są operatorzy sieci kablowych, istotą bowiem reemisji kablowej jest masowe wykorzystywanie utworów, do których podmiotom pochodzącym z wielu krajów prawo autorskie przyznaje ochronę. Powoduje to istotne problemy z ustaleniem statusu prawnego utworów reemitowanych, znajdujących się w licznych programach krajowych i zagranicznych organizacji radiowych i telewizyjnych. Z tego powodu prawodawca europejski wprowadził instytucję obowiązkowego pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania w odniesieniu do reemisji kablowej. W konsekwencji, w negocjacjach dotyczących umów w przedmiocie reemisji kablowej partnerem operatorów są organizacje zbiorowego zarządzania, które ze względu na pozycję monopolistyczną mogą narzucać warunki umowy. Z tego względu w dyrektywie postulowane są mechanizmy umożliwiające rozwiązywanie konfliktów między stronami negocjującymi zawarcie umowy i mające na celu zapobieganie nadużywaniu przez organizacje zbiorowego zarządzania pozycji monopolistycznej. Konieczność uwzględnienia przy wykładni określenia „spory związane z zawarciem umowy, o której mowa w art. 21[1] ust. 1 Pr.aut.” wskazanych założeń dyrektywy pozwala na przyjęcie, że obejmuje ono spory co do treści umowy.
Spór związany z zawarciem umowy jest sporem z zakresu prawa cywilnego. Żądanie zmierzające do rozstrzygnięcia takiego sporu przez ustalenie treści umowy, jest niewątpliwie – w ramach klasycznego trójpodziału powództw na powództwa o zasądzenie świadczenia, o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa i o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa – powództwem o ukształtowanie stosunku prawnego. Jak jednolicie przyjmuje się w doktrynie prawa postępowania cywilnego, powództwo takie jest dopuszczalne tylko na podstawie upoważnienia ustawowego, przy czym źródłem powództwa mogą być zarówno przepisy prawa materialnego jak i przepisy procesowe. Przepisem dopuszczającym powództwo zmierzające do rozstrzygnięcia sporów związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 21[1] ust. 1 Pr.aut. – tak co do obowiązku zawarcia umowy, jak i co do jej treści – jest art. 108 ust. 7 w związku z ust. 5 tego artykułu i art. 21[1] ust. 2 Pr.aut.
Uchwała SN z dnia 13 lipca 2010 r., III CZP 1/10
Standard: 72477 (pełna treść orzeczenia)