Wspólne rozliczanie się małżonków

Zasada wspólnego rozliczania się z małżonkiem lub dzieckiem nie jest ulgą podatkową, ale zasadą umocowaną w konstytucyjnej gwarancji ochrony rodziny, która równoważy w pewnym zakresie ciężar ekonomiczny należytej realizacji obowiązków alimentacyjnych podatnika (por. wyrok z 4 maja 2004 r., sygn. K 8/03).

Wyrok TK z dnia 15 listopada 2005 r., P 3/05, OTK-A 2005/10/115, Dz.U.2005/233/1994

Standard: 2564 (pełna treść orzeczenia)

W przypadku łącznego opodatkowania małżonków, którego model oparty został na zasadzie ilorazu małżeńskiego, podatek oblicza się w ten sposób, iż dodaje się dochody małżonków (po uprzednim odliczeniu - odrębnie dla każdego z małżonków - kwot określonych w art. 26 i art. 26a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych), ustala się kwotę stanowiącą połowę sumy dochodów małżonków, od tak uzyskanej kwoty (będącej połową łącznych dochodów) ustala się podatek, który następnie mnoży się przez dwa. Taki sposób obliczania podatku może przynieść małżonkom znaczne korzyści, gdy istnieje między nimi duża różnica w wysokości osiąganych dochodów, bądź jeden z małżonków dochodów w ogóle nie uzyskuje. Dwukrotność podatku wymierzanego od połowy sumy dochodów małżonków - na skutek zastosowania niższej stawki podatkowej - będzie w takich przypadkach mniejsza od sumy podatków obliczonych indywidualnie od dochodu każdego z małżonków.

Należy przyjąć założenie, że małżonkowie kształtują wysokość osiąganych w ciągu roku dochodów w taki sposób, aby było to jak najbardziej korzystne finansowo dla rodziny. Trzeba dalej założyć, że czynią to uwzględniając również możliwość obliczenia podatku w oparciu o metodę ilorazu małżeńskiego. W sytuacji gdy jeden z małżonków umiera, odmawianie tego prawa małżonkowi pozostałemu przy życiu z uwagi na okoliczność, iż związek małżeński nie trwał przez cały rok podatkowy, a w konsekwencji również ze względu na niemożność złożenia wspólnego wniosku w rocznym zeznaniu podatkowym, stanowi przejaw nadmiernego rygoryzmu. Jest to rygoryzm szczególnego rodzaju, bowiem status podatnika nie zależy w tym wypadku od jego zachowania czy sposobu wykonania obowiązków związanych z obliczaniem i uiszczaniem podatku dochodowego od osób fizycznych, ale od zdarzenia losowego, jakim jest śmierć małżonka. Podatnik nie ma ani żadnego wpływu na sam fakt wystąpienia tego zdarzenia, ani możliwości przewidzenia chwili, w którym ono nastąpi.

Warunki, od spełnienia których dopuszczalne jest opodatkowanie zgodne z metodą ilorazu małżeńskiego, nie mogą być rozpatrywane według standardów właściwych dla kontroli konstytucyjności ulg i przywilejów podatkowych mieszczących się w granicach swobody ustawodawcy, w gestii którego leży określanie polityki państwa i sposobów jej realizacji. Zgodnie z zasadą sprawiedliwości podatkowej, zarówno sama możliwość łącznego opodatkowania małżonków, jak i warunkujące ją okoliczności wymienione w ustawie, muszą uwzględniać kryterium zdolności podatkowej. Z tego punktu widzenia wymóg pozostawania przy życiu po upływie roku podatkowego przez oboje małżonków i wspólne złożenie przez nich zeznania podatkowego należy uznać za dyskryminujące kryterium prowadzące do niesprawiedliwego zróżnicowania sytuacji podatników.

Art. 6 ust. 2 dopuszcza sytuację, gdy śmierć małżonka spowoduje, iż podatnik - wbrew wcześniejszym oczekiwaniom - nie będzie mógł skorzystać z dobrodziejstwa łącznego opodatkowania dochodów rocznych swoich i zmarłego małżonka. Fakt, iż ustawodawca przyjął dodatkowe, nadmiernie formalistyczne kryterium warunkujące dopuszczalność kumulacji dochodów małżonków polegające na konieczności złożenia stosownego wniosku wyrażonego we wspólnym zeznaniu rocznym powoduje, że rozwiązanie zawarte w art. 6 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych jest swoistą pułapką dla podatników. W tym wypadku znajomość kwestionowanych przepisów ustawy nie tylko nie stanowi wystarczającego instrumentu zapewniającego jednostce bezpieczeństwo prawne, ale wręcz przyczynia się do wzrostu obaw o utratę bądź zachwianie ekonomicznych podstaw bytu rodziny po śmierci małżonka. Należy przy tym podkreślić, że ustawodawca nie stworzył rozwiązań prawnych, które umożliwiałyby zabezpieczenie się w sferze podatkowej małżonków na wypadek wystąpienia zdarzenia losowego, jakim jest śmierć jednego z nich. Nie istnieje żaden tryb ani procedura, która pozwalałaby małżonkom przed upływem roku podatkowego (a więc przed śmiercią małżonka) złożyć wniosek o wspólne opodatkowanie.

Wyrok TK z dnia 4 maja 2004 r., K 8/03, OTK-A 2004/5/37, Dz.U.2004/109/1163

Standard: 2565 (pełna treść orzeczenia)