Unieważnienie umowy (art. 70[5] k.c.)

Podstawą unieważnienia umowy na podstawie art. 70 5 § 1k.c. jest negatywna ocena zachowania strony umowy zawartej w wyniku przetargu, uczestnika przetargu lub osoby trzeciej działającej w porozumieniu z nimi, które jest sprzeczne z prawem, to jest z przepisami bezwzględnie obowiązującymi, lub z dobrymi obyczajami i wpłynęło na wynik przetargu. Z uregulowania tego wynika, że wskazane zachowania osób, chociażby stwierdzone, jeżeli nie wpłynęły na wynik przetargu nie są podstawą do unieważnienia umowy. Wykazanie zajścia przesłanek, o których mowa w przepisie obciąża powoda.

Unieważnienie w trybie tego przepisu dotyczy samej umowy, a nie postępowania przetargowego. Ugruntowany jest pogląd, że wspomniany przepis nie dotyczy oceny zasad postępowania przetargowego i nie ma zastosowania do unieważnienia przetargu. Zagadnienie pogwałcenia samych warunków przetargu może jednak ważyć na unieważnieniu, czy wręcz nieważności umowy.

Podkreślić należy, że nie jest działaniem niedopuszczalnym dopuszczenie do udziału w przetargu osób, które są między sobą powiązane, czy powiązane z organizatorem przetargu. Sama w sobie znajomość, powiązania, między osobami zainteresowanymi w przetargu jeszcze nie usprawiedliwia wywierania niedozwolonego wpływu na wynik przetargu przez te osoby. Gdyby zakładać, iż nierozłącznie osobiste powiązania będą, czy mogą, skutkować wywieraniem niedozwolonego wpływu na przetarg, zapewne ustawodawca zastosowałby mechanizmy temu przeciwdziałające już na etapie przystąpienia do przetargu.

Hipoteza art. 70[5] k.c. obejmuje stan faktyczny, w którym na taki, a nie inny wynik aukcji lub przetargu wpłynęło w sposób sprzeczny z prawem lub z dobrymi obyczajami określone działanie strony zawartej umowy, innego uczestnika albo osoby działającej z nimi w porozumieniu. Sankcją takiego niedopuszczalnego wpływu na wynik aukcji lub przetargu jest względna nieważność umowy. Umowa ta wywiera wszelkie wynikające z niej skutki prawne dopóty, dopóki nie zostanie unieważniona konstytutywnym orzeczeniem sądu z mocą ex tunc. Formuła § 1 tego przepisu jest szeroka i obejmuje wszelkiego rodzaju obiektywnie bezprawne postacie wpływania na postępowanie aukcyjne lub przetargowe, mające bezpośredni związek przyczynowy z ostatecznym wynikiem tego postępowania, czyli zawartą umową.

W wyroku z dnia 21 listopada 2003 r., V CK 12/2003, LexisNexis nr 364487 (Biuletyn SN 2004, nr 4, s. 9, z glosą R. Szostaka, Rej. 2005, nr 3, s. 107), Sąd Najwyższy uznał, że sprzeczne z prawem – w rozumieniu art. 70[4] k.c. w brzmieniu przed nowelizacją z 14 lutego 2003 r., a obecnie art. 705 § 1 k.c. – są jedynie działania naruszające bezwzględnie obowiązujące normy prawa prywatnego lub publicznego. Podobny pogląd wyrażony został w wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2009 r., II CSK 589/2008, w którym dodatkowo wyjaśniono, że art. 705 § 1 k.c. ma zastosowanie zarówno do przetargów podlegających wyłącznie Kodeksowi cywilnemu o charakterze fakultatywnych jak i przetargów obligatoryjnych. Nie dotyczy on natomiast oceny zasad postępowania przetargowego, które określają przepisy bezwzględnie obowiązujące i nie ma zastosowania do unieważnienia przetargu. W tym zakresie zastosowanie znajduje art. 58 k.c. (LEX nr 530697). Poglądy te utrwaliły się bowiem w nowszym orzeczeniu z dnia 9 maja 2013 r., II CSK 523/12 Sąd Najwyższy stwierdził: „Podstawą unieważnienia umowy, a więc jej względnej nieważności na podstawie art. 70[5] § 1 k.c., jest negatywna ocena zachowania strony umowy zawartej w wyniku przetargu, jego uczestnika lub osoby trzeciej działającej w porozumieniu z nimi, które jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego i wpłynęło na wynik przetargu. Przy czym zachowaniem sprzecznym z prawem w rozumieniu tego przepisu jest jedynie działanie, pozostające w sprzeczności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami. Inaczej mówiąc, chodzi tu o takie zachowanie strony umowy lub innego uczestnika sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, które wpłynęło na wynik aukcji lub przetargu. Zatem art. 705 § 1 k.c. nie znajduje zastosowania, gdy wprawdzie zachowanie strony umowy zawartej w wyniku przetargu, jego uczestnika lub osoby trzeciej było sprzeczne z tymi przepisami, ale nie miało wpływu na ostateczny skutek postępowania przetargowego.” (LEX nr 1353153).

Z kolei sprzeczność określonego działania z dobrymi obyczajami oznacza kwalifikację zachowania się danego podmiotu jako nieodpowiedniego (nagannego) z punktu widzenia norm o charakterze pozaprawnym (etycznych, obyczajowych itp.) przyjętych w danej społeczności czy w obrocie. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że ocena sprzeczności postępowania z dobrymi obyczajami musi uwzględniać przedmiot aukcji/przetargu oraz umowy, która ma zostać w ich wyniku zawarta, przewidywaną wartość transakcji i prawdopodobnych zysków stron, a także wartość środków zaangażowanych przez organizatora i uczestników w związku z postępowaniem aukcyjnym/przetargowym. Przykładem zachowania sprzecznego z dobrymi obyczajami może być zmowa uczestników aukcji, złożenie przez uczestnika oferty skalkulowanej nieuczciwie, po dumpingowych cenach, dowolna odmowa zaakceptowania wyników aukcji/przetargu przez organizatora.

Oceniane negatywnie zachowania wskazanych osób muszą mieć wpływ na ostateczny wynik postępowania dotyczącego aukcji albo przetargu. W tym ujęciu sprzeczność zachowania się danego podmiotu z prawem lub dobrymi obyczajami nie ma samodzielnego charakteru, lecz musi być oceniana w kontekście wpływu na wynik aukcji albo przetargu. Sankcjonowane oddziaływanie powinno mieć postać dokonaną (osoba „wpłynęła"), a nie tylko czynnościową (osoba „wpływała"), a zatem musi wywrzeć skutek w postaci zmiany zaistniałego wyniku aukcji/przetargu w stosunku do wyniku, który wystąpiłby, gdyby takie oddziaływanie nie miało miejsca. (Kodeks cywilny Komentarz Tom 1 autorzy Krzysztof Czub, Maja Maciejewska – Szałas).

Stwierdzić więc należy, że . przepis art. 70[5] § 1 k.c. wymaga dla jego zastosowania udowodnienia określonych w jego hipotezie okoliczności, które pozwalają na uwzględnienie żądania unieważnienia zawartej już umowy. Natomiast inną zgoła kwestią jest to, że skoro przepis ten nie znajduje zastosowania do unieważnienia przetargu, poprzedzającego przecież późniejsze zawarcie umowy, to okoliczność ta bynajmniej nie przesądza o liberalizacji wymogów co do wykazania wystąpienia okoliczności, które miałyby przesądzać o tym, że skorzystanie z klauzuli o unieważnieniu przetargu bez podania przyczyn było usprawiedliwione i nie nosiło cech dowolności. Okoliczności te muszą bowiem być na tyle jednoznacznie i stanowczo ustalone, by mogły być przedmiotem niezbędnej weryfikacji, jako usprawiedliwiające dopuszczalność skorzystania z przedmiotowej klauzuli przez organizatora przetargu. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2015 r., III CK 73/05 (Lex nr 187032).

Wyrok SA w Krakowie z dnia 27 czerwca 2018 r., I AGa 154/18

Standard: 19662 (pełna treść orzeczenia)