Wybór roszczenia wobec organizatora aukcji lub przetargu uchylającego się od zawarcia umowy

Jeżeli organizator aukcji albo przetargu uchyla się od zawarcia umowy, ich uczestnik, którego oferta została wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody.

Należy zauważyć, że zarówno przepis art. 70[2] § 3 k.c., jak i przepis art. 70[4] § 2 zd. 3 k.c, daje uczestnikowi określoną możliwość. Należy przyjąć, że zarówno semantyczna wykładnia obu przepisów, jak i dyspozytywny ich charakter, wskazują na to, że uczestnik przetargu ma prawo wyboru realizacji określonych roszczeń, bądź zmierzających do zawarcia umowy, bądź zmierzających do żądania zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody.

Trafnie podnosi się w literaturze przedmiotu, że przyznane uprawnienie do zachowania wadium oraz roszczenia o jego zwrot w podwójnej wysokości lub o odszkodowanie nie wyłączają przysługujących stronom procedury przetargowej roszczeń o zawarcie umowy, to jest roszczeń z art. 70[2] § 3 i art. 70[3] § 3 k.c. oraz roszczenia o zawiadomienie zwycięzcy przetargu o wyborze jego oferty (odmiennie, bez bliższego uzasadnienia, A. Brzozowski, (w:) K. Pietrzykowski, KC. Komentarz, s. 328; odmiennie też Z. Radwański, System prawa prywatnego, t. 2, s. 70).

Wadium stanowi zryczałtowane odszkodowanie za naruszenie obowiązków wynikających ze stosunku przetargowego, zatem zgodnie z podstawową regułą odpowiedzialności kontraktowej uprawniony może wybrać pomiędzy dochodzeniem spełnienia świadczenia głównego (zawarcia umowy) a dochodzeniem odszkodowania (zwykłego czy mającego postać wadium). Należy jednak przyjąć, że przesłanką skorzystania z wadium jest rezygnacja z roszczenia o zawarcie umowy, mająca postać odstąpienia od zobowiązania przetargowego (por. art. 394 § 1 k.c.). Oświadczenie o zachowaniu wadium czy też żądanie jego zapłaty można interpretować jako rezygnację z zawarcia umowy (por. E. Gniewek, Kodeks cywilny, komentarz, Wydawnictwo: C.H.Beck 2010, teza 8 do art. 70[4] k.c.).

Wskazany powyżej, trafny pogląd, jest aktualnie preferowany w literaturze przedmiotu.

Przyznanie organizatorowi prawa zatrzymania wadium, zaś zwycięskiemu uczestnikowi roszczenia o zapłatę podwójnego wadium albo naprawienia szkody nie wpływa na istnienie roszczenia o zawarcie umowy (art. 70[2] § 3 oraz art. 70[3] § 3 k.c.).

Zgodnie ze wskazanymi przepisami głównym świadczeniem przysługującym tym podmiotom jest bowiem zawarcie umowy. Natomiast prawo zatrzymania wadium, roszczenie o zapłatę jego podwójnej kwoty czy też roszczenie odszkodowawcze przysługują wówczas, gdy druga strona uchyla się od zawarcia umowy, a więc w razie niewykonania przez nią zobowiązania. Roszczenia z tytułu niewykonania zobowiązania powstają po stronie wierzyciela w zasadzie wówczas, gdy uzyskanie podstawowego świadczenia, również przy zastosowaniu przymusu państwowego nie jest możliwe. Zawsze jednakże podstawowym uprawnieniem pozostaje uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania (W. Czachórski, A. Brzozowski, M. Saljan, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 1999, s. 288-289).

Z tego względu nie wydaje się uzasadniony pogląd, zgodnie z którym zastrzeżenie wadium „wyłącza możliwość dochodzenia zawarcia umowy przez organizatora lub uczestnika przetargu" (z uzasadnienia projektu ustawy z dnia 14 lutego 2003 r., por. S. Rudnicki, (w:) S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz, 2006, s. 321, pogląd ten zdaje się akceptować A. Brzozowski, (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2004, s. 284, natomiast według P. Machnikowskiego, (w:) E. Gniewek, Komentarz, 2006, s. 187-188 zastrzeżenie wadium nie wyłącza roszczenia o zawarcie umowy, stanowiącego główne roszczenie ze zobowiązania przetargowego, a przesłanką skorzystania z wadium jest rezygnacja z roszczenia o zawarcie umowy; - por. K. Kopaczyńska-Pieczniak, (w:) red. A. Kidyba, op. cit, teza 8 do art. 70[4] k.c.).

Kolejny autor wyraził następujące zapatrywanie:

„W literaturze przeważa - jak się wydaje - pogląd, że zastrzeżenie wadium wyłącza możliwość dochodzenia zawarcia umowy i to zarówno przez organizatora przetargu (aukcji), jak i uczestnika (tak A. Brzozowski, (w:) Kodeks cywilny..., red. K. Pietrzykowski, t. I, s. 328 - zdaniem tego autora wadium pełni funkcję „zryczałtowanego odszkodowania" lub „surogatu odszkodowania"; zob. także Z. Radwański, (w:) System Prawa Prywatnego, t. II, Suplement, s. 70; A. Doliwa, Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 2004, s. 303). Konsekwencją praktyczną przyjęcia takiego stanowiska jest to, że przypadki, w których możliwe będzie dochodzenie zawarcia umowy, będą bardzo nieliczne.

Powyższy pogląd może być jednak kwestionowany. Przekonujące są w tym zakresie uwagi M. Jasiakiewicza i K. Oplustila, że z natury więzi istniejącej między oferentem a organizatorem (autorzy nazywają ją obligacyjną więzią quasi-kontraktową) wynika, że stronom przysługuje prawo wyboru między spełnieniem świadczenia (zawarciem umowy docelowej) a żądaniem od strony uchylającej się naprawienia szkody wyrządzonej jej zachowaniem. Zdaniem tych autorów konsekwencje określone w art. 70[4] § 2 „znajdą zastosowanie jedynie w przypadku, gdy uprawniony rezygnuje z zawarcia umowy i decyduje się na dochodzenie naprawienia szkody". Fakt zastrzeżenia i wniesienia wadium nie oznacza zatem pozbawienia roszczenia o zawarcie umowy (M.Jasiakiewicz, K. Oplustil, Prawo umów..., s. 230-231).

Przychylając się do ostatnio zaprezentowanego stanowiska, wskażmy jeszcze, że skoro wadium stanowić ma zryczałtowane odszkodowanie, to brak uzasadnionych przesłanek do przyjęcia tezy, że sam fakt zastrzeżenia wadium stanowi przeszkodę do dochodzenia zawarcia umowy, gdyż następowałoby wówczas w istocie pogorszenie sytuacji organizatora przetargu (aukcji) w porównaniu ze stanem, który istniałby, gdyby wadium nie było zastrzeżone. Wniosek taki trudno byłoby pogodzić z zasadniczą funkcją wadium, jaką jest ochrona interesów stron, w tym także przecież (a nawet przede wszystkim) organizatora przetargu. Mogłoby się okazać, że organizator, wprowadzając wadium do warunków przetargu, działałby w wielu przypadkach ze szkodą dla własnych interesów" (por. W. Robaczyński, (w:) red. M. Pyziak - Szafnicka, op. cit, teza 9 do art. 70[4] k.c.).

W istocie - co należy podkreślić - funkcjonujące w doktrynie odmienne poglądy nie zawierają bliższego uzasadnienia. Podkreślono m.in., że „przyjęto dominujące w praktyce przetargowej rozwiązanie, stosownie do którego zastrzeżenie wadium wyłącza możliwość dochodzenia zawarcia umowy przez organizatora lub uczestnika przetargu. Zachowanie przedmiotu wadium stanowi zastępcze zaspokojenie organizatora i wyłącza dalszą odpowiedzialność majątkową oferenta. Organizatorowi należy się wadium niezależnie od tego, czy poniósł szkodę wskutek uchybienia ze strony oferenta obowiązkowi zawarcia umowy" (por. A. Brzozowski, (w:) Kodeks cywilny..., red. K. Pietrzykowski, t. I, C.H.Beck 2011, teza 9 do art. 70[4] k.c.).

Podobnie, w Systemie Prawa Prywatnego stwierdzono m.in., że „z kolei jeżeli organizator aukcji albo przetargu uchyla się od zawarcia umowy, ich uczestnik, którego oferta została wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody (art. 70[4] § 2 zd. 3 k.c.). Zapłata podwójnego wadium ma charakter zryczałtowanego odszkodowania za niewykonanie przez organizatora obowiązku zawarcia umowy. Natomiast alternatywne roszczenie odszkodowawcze prowadzi tylko do naprawienia negatywnego interesu umownego związanego z tym, że poszkodowany mógł w tym przypadku liczyć na zawarcie umowy" (por. Z. Radwański, System Prawa Prywatnego, Prawo cywilne - część ogólna, t. 2, C.H.Beck 2008, tezy do art. 704).

W ocenie Sądu ad quem, słuszne są te poglądy, które nie odbierają uczestnikowi przetargu możliwości domagania się zawarcia umowy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zbędnym tu jest odwoływanie się do różnorodnych konstrukcji doktrynalnych, jak chociażby do obligacyjnej więzi quasi-kontraktowej czy zobowiązania sui generis.

Dyspozytywny charakter uregulowania zawartego w dyspozycjach art. 70[1]-70[5] k.c. oraz wykładnia semantyczna tych przepisów prowadzą do jednoznacznego wniosku, że przepis art. 70[4] § 2 zd. 3 k.c. w żadnej mierze nie uchyla ani nie modyfikuje uregulowania zawartego w art. 70[2] § 3 k.c. (także art. 70[3] § 3 k.c.). Wręcz przeciwnie, art. 70[2] § 3 k.c. (także art. 70[3] § 3 k.c.) stanowi wprost, że m.in. uczestnik może dochodzić zawarcia umowy, „może" tzn. ma wybór, może skorzystać z określonej możliwości. Od strony uczestnika przetargu dochodzenie zawarcia umowy ma miejsce wówczas, gdy np. organizator przetargu nie staje do aktu notarialnego. Przy takiej postawie organizatora, uczestnik może dochodzić zawarcia umowy lub zrezygnować z roszczenia o jej zawarcie.

Jednakże, w takiej sytuacji, gdy uczestnik zrezygnuje z zawarcia umowy, ustawodawca przyznał mu dodatkowe uprawnienie, a mianowicie możliwość żądania zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody (art. 704 § 2 zd. 3 k.c.). Z tej możliwości uczestnik również może, ale nie musi skorzystać. W konsekwencji uznać należy, że powyższe przepisy wprost dają uczestnikowi (a w innych wypadach także organizatorowi) możliwość wyboru pomiędzy różnorodnymi roszczeniami. Oczywiście, przesłanką skorzystania z roszczeń określonych w art. 70[4] § 2 zd. 3 k.c. jest rezygnacja z roszczenia o zawarcie umowy. W konsekwencji, i drugi z podniesionych zarzutów apelacyjnych okazał się nieuzasadniony, ponieważ powód, zgodnie z literą prawa, dokonał wyboru roszczenia zmierzającego do zawarcia umowy.

Wyrok SA w Gdańsku z dnia 29 czerwca 2012 r., V ACa 573/12

Standard: 19660