Rozpoznanie w składzie właściwym sprzeciwu od wyroku wydanego w składzie niewłaściwym

Przepisy procedury stanowią instrument zapewniający sprawność postępowania z zachowaniem gwarancji procesowych stron, ich równości i prawa do obrony swych praw. Z tego punktu widzenia przyjęcie, że wydanie wyroku zaocznego przez sąd w składzie niezgodnym z przepisami prawa nie powinno rzutować na ważność postępowania, jeżeli po wniesieniu sprzeciwu od wyroku zaocznego skład sądu był już prawidłowy (zgodny z przepisami prawa) i tenże prawidłowy skład sądu wydał wyrok "oczny" zaskarżony następnie apelacją, nie narusza wskazanej istoty procesu cywilnego. Wyrok wydany po wniesieniu sprzeciwu od wyroku zaocznego i po ponownym rozpoznaniu sprawy (art. 347 KPC) jest wydany w warunkach ważności postępowania, z procesowego punktu widzenia jest zatem prawidłowy i nie ma powodu, aby go uchylać tylko z tej przyczyny, że wcześniejszy wyrok zaoczny był dotknięty nieważnością postępowania.

Argumenty celowościowe nie są jednak wystarczające dla rozwiązania zagadnienia prawnego, ponieważ nieważność stanowi tego rodzaju kwalifikowaną wadliwość postępowania, przy której istnieniu nie rozważa się, czy i jaki był jej wpływ na treść rozstrzygnięcia. Jednocześnie nieważność jest wadą postępowania, której nie da się konwalidować i która nie podlega sanacji. Każdy przypadek nieważności postępowania powinien być zatem traktowany z całą powagą jako istotne, rażące uchybienie przepisom postępowania.

Rygorystyczna ocena nieważności postępowania na tle składu sądu rozpoznającego sprawę z zakresu prawa pracy, którą powinien był rozpoznać sąd w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, a rozpoznał sąd w składzie jednego sędziego, dotyczyć mogłaby - w rozpoznawanej sprawie - jedynie postępowania poprzedzającego wydanie wyroku zaocznego, czyli rozprawy zaocznej i zapadłego po jej przeprowadzeniu wyroku, nie powinna natomiast dotyczyć postępowania prowadzonego po wniesieniu sprzeciwu od wyroku zaocznego oraz wyroku wydanego po przeprowadzeniu tego postępowania, ponieważ na tym etapie - po wniesieniu sprzeciwu od wyroku zaocznego - skład sądu rozpoznającego sprawę z zakresu prawa pracy był już prawidłowy.

Powstaje w związku z tym pytanie, czy sprzeczny z przepisami prawa skład sądu rozpoznającego sprawę, rodzący skutek nieważności postępowania, w myśl art. 379 pkt 4 KPC, jest brany pod uwagę w każdym stanie sprawy, czy też istnieją pewne ograniczenia wynikające z faz postępowania. Nie powinno być żadnych wątpliwości, że sąd bierze pod rozwagę z urzędu i bada w każdym stanie sprawy istnienie bezwzględnych przesłanek procesowych, co obejmuje sytuacje wymienione w art. 379 pkt 1-3 KPC w związku z art. 199 § 1 pkt 1-3 KPC oraz w art. 1099 KPC. Wynika to wyraźnie z art. 202 zdanie drugie KPC oraz z art. 1099 KPC. Zgodnie z art. 202 KPC, sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu oraz brak zdolności procesowej pozwanego, brak w składzie jego organów lub niedziałanie jego przedstawiciela ustawowego. Z kolei art. 1099 KPC stanowi, że sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy brak jurysdykcji krajowej.

Jak wynika z zestawienia treści przepisu art. 202 zdanie drugie KPC z treścią przepisu art. 379 KPC, a także bezpośrednio z treści przepisu art. 1099 KPC, inaczej traktowane są przypadki nieważności wynikające z braku bezwzględnych pozytywnych przesłanek procesowych lub istnienia bezwzględnych negatywnych przesłanek procesowych (art. 379 pkt 1-3 KPC), a inaczej pozostałe przypadki nieważności (art. 379 pkt 4-6 KPC). Skład sądu orzekającego sprzeczny z przepisami prawa należy do tej drugiej kategorii. Taki wniosek płynie nie tylko z treści art. 202 KPC, ale również z art. 347 zdanie pierwsze in fine KPC.

Nie ma przepisu, który nakazywałby brać z urzędu pod rozwagę niewłaściwy (sprzeczny z przepisami prawa) skład sądu rozpoznającego sprawę, jeżeli na późniejszym etapie postępowania, zwłaszcza przy wyrokowaniu, skład ten był już prawidłowy (zgodny z przepisami prawa). Nie ma również - jeśli chodzi o skład sądu wymagany w określonym postępowaniu odrębnym (np. w sprawach małżeńskich lub w sprawach ze stosunków między rodzicami i dziećmi albo w sprawach z zakresu prawa pracy) - odpowiednika przepisu art. 200 § 3 KPC, pozwalającego w razie przekazania sprawy z jednego postępowania do innego postępowania na potraktowanie czynności dokonanych w sądzie rozpoznającym sprawę w składzie sprzecznym z przepisami prawa jako pozostających w mocy po przekazaniu sprawy do rozpoznania w składzie zgodnym z przepisami prawa. Można jednak znaleźć pewne analogie pomiędzy przekazaniem sprawy z sądu niewłaściwego do sądu właściwego (miejscowo i rzeczowo), czego dotyczy bezpośrednio przepis art. 200 § 3 KPC, a przekazaniem sprawy z jednego wydziału do innego wydziału tego samego sądu w związku z tym, że sprawa powinna być rozpoznana nie w postępowaniu "zwykłym", ale w odpowiednim postępowaniu odrębnym (np. w wydziale pracy sprawa z zakresu prawa pracy albo w wydziale rodzinnym sprawa ze stosunków rodzinnych).

Nieważność istniejąca na pewnym etapie postępowania, związana np. ze składem sądu sprzecznym z przepisami prawa albo z pozbawieniem strony możności obrony swych praw, może nie występować już w późniejszej fazie postępowania. Wówczas nie jest brana pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy, bo nakaz wzięcia jej pod rozwagę nie wynika z art. 202 zdanie drugie KPC.

Uchwała SN z dnia 6 grudnia 2001 r., III ZP 27/01

Standard: 19627