Charakterystyka podstaw i trybu zaocznego rozpoznania sprawy
Przesłanki wyroku zaocznego (art. 339 i art. 340 k.p.c.)
Wydając wyrok zaoczny postępowania dowodowego nie przeprowadza się; robi się to jedynie wyjątkowo i po to tylko, by przekonać się, czy twierdzenia pozwu nie budzą wątpliwości albo nie zostały przytoczone w celu objęcia prawa. Mechanizm przewidziany w art. 339 § 2 k.p.c. odwołuje się do procesu opartego na zasadzie kontradyktoryjności: sąd cywilny nie bada na ogół rzeczywistej treści stosunków prawnych łączących strony, poprzestając na ich twierdzeniach co do ich wzajemnych relacji. Z tego powodu fakty przyznane, a nawet fakty niezaprzeczone przez drugą stronę, mogą być uznane za udowodnione (art. 229 i 230 k.p.c.).
W konsekwencji, jeśli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie, sąd akceptuje twierdzenia powoda przytoczone w pozwie. Ustawodawca wychodzi z założenia, że skoro pozwany - prawidłowo zawiadomiony o rozprawie i pretensji strony powodowej - nie wdaje się w spór, to znaczy, że faktom w pozwie powołanym nie zaprzecza.
Na takiej samej filozofii opiera się postępowanie upominawcze, nakazowe, a - nade wszystko ~ elektroniczne postępowanie upominawcze, gdzie sąd wydaje rozstrzygnięcie nie wymagając żadnych dowodów, a to, czy postępowanie dowodowe toczyć się będzie i w jakim zakresie zależy od inicjatywy pozwanego. Dlatego właśnie wyrok zaoczny może uwzględniać powództwo nawet wówczas, gdy powód nie przedstawia żadnych dowodów.
Wyrok SO w Szczecinie z dnia 26 sierpnia 2015 r., II Ca 911/15
Standard: 19620 (pełna treść orzeczenia)
Sąd wydaje wyroki zaoczne w wypadkach określonych w art. 339 i art. 340 k.p.c., tj. w razie bezczynności pozwanego, który prawidłowo zawiadomiony o terminie rozprawy, nie stawi się na niej i nie zajmie stanowiska, co do żądania pozwu. Gdy twierdzenia powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą budzą wątpliwości lub zostały przytoczone w celu obejścia prawa, to nie można ich przyjąć za prawdziwe, a sąd musi przeprowadzić postępowanie dowodowe w celu wyjaśnienia powstałych wątpliwości (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 14 sierpnia 1972 r., III CR 153/72, OSNCP 1973, Nr 5, poz. 60).
Sąd nie wyda wyroku zaocznego wtedy, gdy pozwany żądał przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności albo składał już w sprawie wyjaśnienia ustnie lub na piśmie.
Przedmiot rozstrzygnięcia determinuje jego charakter, a w dalszej kolejności także właściwy dla niego zwyczajny środek zaskarżenia; postanowienia zaskarżalne są zażaleniem, a wyroki - apelacją. Od uwzględniającego powództwo wyroku zaocznego, z uwagi na szczególne okoliczności jego wydania, pozwanemu przysługuje środek zaskarżenia w postaci sprzeciwu (art. 344 k.p.c.), o czym pozwanego należy pouczyć przy doręczeniu mu odpisu takiego wyroku.
Wyroków zaocznych uwzględniających powództwo sąd nie uzasadnia. Na wniosek powoda uzasadnia natomiast wyroki zaoczne oddalające powództwo (art. 342 k.p.c.).
Z powyższego wynika, że wyroki zaoczne różnią się od pozostałych wyroków nie przedmiotem rozstrzygnięcia, lecz warunkami jego wydania. Zrealizowanie się w konkretnej sytuacji procesowej przesłanek do wydania wyroku zaocznego musi być uświadomione przede wszystkim przez sąd prowadzący postępowanie. Swoje stanowisko w tej kwestii sąd manifestuje stronom postępowania nazywając wyrok "zaocznym" i postępując z nim stosownie do art. 342 k.p.c.
Skoro wyrok zaoczny różni się od wyroku zwykłego nie przedmiotem rozstrzygnięcia, lecz warunkami jego wydania, to strony i ewentualne inne osoby zainteresowane przebiegiem i wynikiem postępowania są w stanie spostrzec, że sąd uznał, iż istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego na podstawie opisanego wyżej zachowania. Tylko na tej podstawie są też w stanie stwierdzić, jaki środek zaskarżenia przysługuje im od wydanego orzeczenia i jakich wymagań muszą dopełnić w celu jego wniesienia.
Postanowienie SN z dnia 12 kwietnia 2013 r., IV CZ 27/13
Standard: 19619 (pełna treść orzeczenia)