Postępowanie dotknięte nieważnością na jednym z etapów poprzedzających wyrokowanie

Sąd bierze pod rozwagę z urzędu i bada w każdym stanie sprawy istnienie bezwzględnych przesłanek procesowych, co obejmuje sytuacje wymienione w art. 379 pkt 1-3 KPC w związku z art. 199 § 1 pkt 1-3 KPC oraz w art. 1099 KPC. Wynika to wyraźnie z art. 202 zdanie drugie KPC oraz z art. 1099 KPC. Zgodnie z art. 202 KPC, sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu oraz brak zdolności procesowej pozwanego, brak w składzie jego organów lub niedziałanie jego przedstawiciela ustawowego. Z kolei art. 1099 KPC stanowi, że sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy brak jurysdykcji krajowej.

Jak wynika z zestawienia treści przepisu art. 202 zdanie drugie KPC z treścią przepisu art. 379 KPC, a także bezpośrednio z treści przepisu art. 1099 KPC, inaczej traktowane są przypadki nieważności wynikające z braku bezwzględnych pozytywnych przesłanek procesowych lub istnienia bezwzględnych negatywnych przesłanek procesowych (art. 379 pkt 1-3 KPC), a inaczej pozostałe przypadki nieważności (art. 379 pkt 4-6 KPC). Skład sądu orzekającego sprzeczny z przepisami prawa należy do tej drugiej kategorii. Taki wniosek płynie nie tylko z treści art. 202 KPC, ale również z art. 347 zdanie pierwsze in fine KPC.

Nie ma przepisu, który nakazywałby brać z urzędu pod rozwagę niewłaściwy (sprzeczny z przepisami prawa) skład sądu rozpoznającego sprawę, jeżeli na późniejszym etapie postępowania, zwłaszcza przy wyrokowaniu, skład ten był już prawidłowy (zgodny z przepisami prawa). Nie ma również - jeśli chodzi o skład sądu wymagany w określonym postępowaniu odrębnym (np. w sprawach małżeńskich lub w sprawach ze stosunków między rodzicami i dziećmi albo w sprawach z zakresu prawa pracy) - odpowiednika przepisu art. 200 § 3 KPC, pozwalającego w razie przekazania sprawy z jednego postępowania do innego postępowania na potraktowanie czynności dokonanych w sądzie rozpoznającym sprawę w składzie sprzecznym z przepisami prawa jako pozostających w mocy po przekazaniu sprawy do rozpoznania w składzie zgodnym z przepisami prawa. Można jednak znaleźć pewne analogie pomiędzy przekazaniem sprawy z sądu niewłaściwego do sądu właściwego (miejscowo i rzeczowo), czego dotyczy bezpośrednio przepis art. 200 § 3 KPC, a przekazaniem sprawy z jednego wydziału do innego wydziału tego samego sądu w związku z tym, że sprawa powinna być rozpoznana nie w postępowaniu "zwykłym", ale w odpowiednim postępowaniu odrębnym (np. w wydziale pracy sprawa z zakresu prawa pracy albo w wydziale rodzinnym sprawa ze stosunków rodzinnych).

Nieważność istniejąca na pewnym etapie postępowania, związana np. ze składem sądu sprzecznym z przepisami prawa albo z pozbawieniem strony możności obrony swych praw, może nie występować już w późniejszej fazie postępowania. Wówczas nie jest brana pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy, bo nakaz wzięcia jej pod rozwagę nie wynika z art. 202 zdanie drugie KPC.

Uchwała SN z dnia 6 grudnia 2001 r., III ZP 27/01

Standard: 19617