Zakaz uchylenia wyroku sądu I instancji niespełniającego wymagań z art. 424 k.p.k. (art. 455a k.p.k.)

Przepis art. 455a k.p.k. zabrania uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji tylko na tej podstawie, że jego uzasadnienie nie spełnia standardów wynikających z art. 424 k.p.k. Płynący z powyższego przepisu zakaz wydawania orzeczenia o charakterze kasatoryjnym nie może być odczytywany inaczej, jak tylko w ten sposób, że nakłada on na organ drugiej instancji dodatkowe obowiązki w przypadku, gdy pisemne motywy wyroku sądu pierwszej instancji nie czynią zadość wymaganiom określonym w przywołanym wyżej przepisie.

W takim przypadku sąd drugiej instancji zobowiązany jest bowiem w uzasadnieniu swojego orzeczenia zamieścić te elementy, których część motywacyjna zaskarżonego wyroku, mimo wyraźnego ustawowego obowiązku, nie zawierała.

Pisemne motywy wyroku sądu odwoławczego muszą być sporządzone tak, aby umożliwiały realną ocenę, czy rozstrzygnięcia (oraz sposób procedowania, który do ich wydania doprowadził) obu orzekających w danej sprawie sądów, nie były dotknięte dowolnością, czy wręcz arbitralnością. Jeśli zatem uzasadnienie decyzji procesowej sądu pierwszej instancji, z uwagi na zaistniałe w nim braki i wadliwości, uniemożliwia dokonanie takowej oceny, sąd odwoławczy staje przed koniecznością ich uzupełnienia.

Odesłanie do argumentacji zawartej w pisemnych motywach wyroku sądu pierwszej instancji, w takiej sytuacji, jest bowiem niemożliwie.

Uzasadnienie orzeczenia stanowi jedyny materialny dowód przebiegu rozumowania organu orzekającego i z tej racji należy od niego oczekiwać, że będzie zawierało jasno wskazaną podstawę wydania przez sąd odwoławczy takiego, a nie innego rozstrzygnięcia, w tym argumentację rzetelnie odnoszącą się do zarzutów podniesionych w środkach zaskarżenia i w konsekwencji pozwalać będzie na stwierdzenie, że prawo stron do wniesienia środka zaskarżenia miało charakter rzeczywisty (por. D. Kala, Prawo do uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego jako element sprawiedliwości proceduralnej w sprawach karnych (w:) Środki zaskarżenia po nowelizacji kodeksu postępowania karnego, A. Lach (red.), Toruń 2015, s. 48 – 49).

W sytuacji, gdy uzasadnienie orzeczenia sądu pierwszej instancji nie odpowiada standardom wynikającym z art. 424 k.p.k. i podniesiono w tym zakresie zarzut apelacyjny (ustawodawca przecież stawiania takiego zarzutu nie zabrania) zadanie sądu odwoławczego ma nadto charakter złożony.

Najpierw sąd musi zidentyfikować istotę uchybienia w sferze sporządzenia uzasadnienia przez sąd meriti, a mianowicie ustalić, czy ma ono charakter pierwotny, czy wtórny. Jeśli bowiem dotknięte wadami uzasadnienie orzeczenia towarzyszy zupełnemu i prawidłowo przeprowadzonemu postępowaniu dowodowemu oraz trafnym ustaleniom faktycznym, sąd odwoławczy może skoncentrować się wyłącznie na uzupełnieniu braków części motywacyjnej rozstrzygnięcia organu a quo. Jeśli jednak postępowanie dowodowe było prowadzone nieprawidłowo i wybiórczo, a ustalenia wynikające z wyroku sądu meriti nie pozostają w logicznym i merytorycznym związku z wywodami przedstawionymi w uzasadnieniu, sąd odwoławczy musi najpierw uzupełnić materiał dowodowy, później dokonać jego oceny, a następnie, w oparciu o wyniki tej analizy, wydać stosowne rozstrzygnięcie i w kolejnym kroku – jeśli zaistnieje taka potrzeba - właściwie je uzasadnić.

W tej drugiej sytuacji uchybienia sądu pierwszej instancji są zatem dużo poważniejszej natury i z reguły świadczą nadto o obrazie przepisu art. 7 k.p.k. lub innych regulacji wyznaczających sposób przeprowadzenia postępowania dowodowego przez organ pierwszej instancji.

Podejmując, w opisanych wyżej sytuacjach, decyzję o uzupełnieniu postępowania dowodowego i o ponownej jego ocenie, organ odwoławczy musi przy tym mieć na uwadze także treść art. 437 § 2 zd. 2 k.p.k. W tym kontekście przypomnieć jednak wypada, że konieczność ponownej oceny przeprowadzonych dowodów nie mieści się w kręgu podstaw wyroku kasatoryjnego i to także wówczas, gdy sąd odwoławczy zasadnie wskaże, że sąd meriti dopuścił się naruszenia przepisu art. 7 k.p.k. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2016 r., IV KS 5/16, LEX nr 2165596). Konkludując powyższy wywód należy jeszcze zauważyć, że przepis art. 455a k.p.k. nie ma zastosowania w postępowaniu kasacyjnym.

W przeciwieństwie do sądu odwoławczego, sąd kasacyjny jest sądem prawa, który nie czyni własnych ustaleń faktycznych i nie przeprowadza w tym zakresie postępowania dowodowego. Część motywacyjna wyroku sądu odwoławczego musi zatem umożliwiać Sądowi Najwyższemu należytą kontrolę prawidłowości procedowania i rozstrzygania w przedmiocie środka odwoławczego przez sąd drugiej instancji, a samym stronom zapewniać należytą wiedzę o powodach uwzględnienia lub nieuwzględnienia stawianych przez nie w tym środku zarzutów (tak trafnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 listopada 2015 r., II KK 178/15, LEX nr 1920178). Oznacza to, że w sytuacji, gdy błędami obarczone jest uzasadnienie orzeczenia sądu meriti, a sąd odwoławczy tych uchybień w pisemnych motywach swojego orzeczenia nie usuwa, dopuszczając w ten sposób do ich absorpcji na grunt własnej decyzji procesowej, w pełni zasadnym będzie stawianie organowi ad quem zarzutu nieprawidłowej, dokonanej z obrazą art. 457 § 3 k.p.k., a czasem i art. 433 § 2 k.p.k., kontroli odwoławczej.

Wyrok SN z dnia 4 grudnia 2018 r., II KK 114/18

Standard: 19554 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 455a k.p.k. nie ma zastosowania do postępowania kasacyjnego.

Wyrok SN z dnia 4 listopada 2015 r., II KK 178/15

Standard: 41277 (pełna treść orzeczenia)