Pojęcia "pieniądz", "środek płatniczy”

Bon towarowy nie jest rzeczą ruchomą w rozumieniu art. 278 § 1 k.k., a w szczególności nie jest środkiem płatniczym, jest natomiast dokumentem stwierdzającym prawa majątkowe w rozumieniu art. 275 § 1 k.k.

W obowiązującym prawie karnym, także i w prawie skarbowym, brak jest definicji pojęcia "środek płatniczy". Sąd Najwyższy pojęcie "środki płatnicze" analizował w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 30 września 1998 r., I KZP 3/98 wskazując, że desygnaty tego pojęcia określone zostały w prawie dewizowym. Prawo dewizowe (obecnie ustawa z dnia 27 sierpnia 2002 r., Dz.U. Nr 141, poz. 1178) nie zawiera jednak opisowej definicji środków płatniczych. Wspomniana ustawa w art. 2 ust. 1 pkt 6 wylicza walory i dokumenty, które uznaje za krajowe środki płatnicze, stanowiąc, że "krajowymi środkami płatniczymi są waluta polska oraz papiery wartościowe i inne dokumenty, pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walucie polskiej". Nie budzi zatem żadnej wątpliwości, że na gruncie cytowanego wyżej przepisu środkami płatniczymi są pieniądze polskie (złoty i grosz) pozostałe zaś walory i dokumenty zaliczone są do tej kategorii, gdy in concreto spełniają funkcję płatniczą. Jasno zatem widać, że ustawodawca ustalając katalog "środków płatniczych", za kryterium kwalifikujące uznał funkcję płatniczą wymienionych wyżej przedmiotów. Sedno omawianej w tym miejscu kwestii tkwi zatem w funkcji jaką może pełnić analizowany in concreto - ogólnie mówiąc - przedmiot.

Podobnie kwestia ta ujmowana jest w piśmiennictwie prawa karnego. Wskazać tu można na J. Skorupkę, który w: Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi - Komentarz (Warszawa 2002, s. 22) pisze, że "środkami płatniczymi, o których mowa w art. 310 § 1 k.k., będą tylko te walory posiadające funkcję płatniczą, którymi w obrocie można posługiwać się zamiast pieniędzy. Do kategorii środków płatniczych będzie można zaliczyć niektóre z papierów wartościowych, a mianowicie te, które posiadają funkcję płatniczą". Fakt, że uwagi powyższe autor ten czyni komentując jeden z przedmiotów czynności wykonawczej przestępstwa z art. 310 § 1 k.k., niczego w niniejszej sprawie nie zmienia.

Podobnie wypowiada się O. Górniok, według której środkami płatniczymi są poza pieniędzmi, wszelkie inne środki, jakimi można się posługiwać samodzielnie, tj. bez dodatkowych czynności prawnych w obrocie wewnętrznym i międzynarodowym (O. Górniok: Prawo karne gospodarcze, Toruń 1997, s. 40-41).

Uchwała SN z dnia 26 listopada 2003 r., I KZP 21/03

Standard: 19378 (pełna treść orzeczenia)

Czynności wykonawcze przestępstwa określonego w art. 310 § 1 k.k., tj. podrobienie i przerobienie środka płatniczego są skierowane przez sprawcę do materialnych nośników, przy użyciu których wartości pieniężne krążą w obrocie, natomiast skutkiem działania jest z reguły zmiana wyrażonej znakiem wartości pieniężnej, potwierdzającej prawo podmiotowe do dokonywania zapłat. W odniesieniu do pieniądza gotówkowego materialnym nośnikiem wartości pieniężnej są banknoty i monety. Oznaczają one cyfrowo wartość pieniężną, a przekazywane w obrocie, przenoszą tę wartość na rzecz jego uczestników.

Obok pieniądza gotówkowego funkcjonuje w obrocie także pieniądz elektroniczny, jako wartość stanowiąca elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych, przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji (art. 4 pkt 5 ustawy – Prawo bankowe). Elektroniczny znak pieniężny stanowi zarazem nośnik sumy pieniężnej. Pieniądz elektroniczny jest przedmiotem rozliczeń bezgotówkowych, które przeprowadza się również przy użyciu elektronicznych nośników informacji, w tym kartą płatniczą (art. 63 ust. 1 i 3 ustawy – Prawo bankowe).

Postanowienie SN z dnia 7 października 2003 r., V KK 39/03

Standard: 35433 (pełna treść orzeczenia)

Kategoria "środki płatnicze" (czy też - obok pieniądza - "inne środki płatnicze") znana jest od dawna polskiemu prawu dewizowemu. Pojęciem tym posługiwał się, i wskazywał jego desygnaty, art. 1 ust. 1 dekretu Prezydenta RP z dnia 26 kwietnia 1936 r. w sprawie obrotu pieniężnego z zagranicą oraz obrotu zagranicznymi i krajowymi środkami płatniczymi (Dz. U. z dnia 27 kwietnia 1936 r. Nr 32, poz. 249). Stanowił on, że "środkami płatniczymi są pieniądze, tudzież weksle, czeki, asygnaty kasowe, akredytywy, polecenia wypłat i przekazy". Tej samej treści postanowienia zawierały przepisy art. 2 pkt 1 (zagraniczne środki płatnicze) i art. 3 pkt 1 (krajowe środki płatnicze) Ustawy dewizowej z dnia 28 marca 1952 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 133). W art. 6 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 22 listopada 1983 r. - Prawo dewizowe (Dz. U. Nr 63, poz. 288) do wartości dewizowych zaliczono również "wystawione w walucie polskiej bilety skarbowe, czeki, weksle, akredytywy, polecenia wypłat, przekazy i czeki podróżnicze - jeżeli są środkami płatniczymi w obrotach z zagranicą". Zbiorczym pojęciem "środki płatnicze" nie posługiwała się jedynie ustawa z dnia 15 lutego 1989 r. - Prawo dewizowe (Dz. U. Nr 6, poz. 33), obejmując wymienione w niej środki ogólnym pojęciem "środki stanowiące wartości dewizowe".

W dniu 31 grudnia 1994 r. - jednocześnie z ustawą wprowadzającą do art. 227 § 1 d.k.k. znamię "środki płatnicze" - weszła w życie ustawa z dnia 2 grudnia 1994 r. - Prawo dewizowe (Dz. U. Nr 136, poz. 703 ze zm.). Przepis art. 2 pkt 17 tej ustawy stanowi, że określenie "krajowe środki płatnicze" obejmuje - poza pieniądzem - "weksle, czeki, czeki podróżnicze, akredytywy, polecenia wypłat i przekazy oraz wszelkie pełniące takie funkcje dokumenty bankowe i finansowe opiewające na walutę polską i płatne w walucie polskiej". W art. 2 pkt 3 lit. a i pkt 7 cytowanej ustawy analogicznie określono pojęcie "zagraniczne środki płatnicze". Przepisy te, podobnie jak i przepisy poprzednich regulacji prawa dewizowego, nie zawierają wprawdzie definicji pojęcia "środki płatnicze", lecz wymieniają desygnaty zbioru określonego tym pojęciem.

Podkreślenia wymaga konieczność właściwego odczytania treści art. 2 pkt 17 prawa dewizowego. Zawarty w nim zwrot "pełniące takie funkcje" odnosi się bezpośrednio do "dokumentów bankowych i finansowych", ograniczając ich zakres do takich tylko, które pełnią funkcje środka płatniczego. Trzeba bowiem odrzucić możliwość, że funkcje "takie" to funkcje przedmiotów wyliczonych w przepisie przed tym zwrotem, skoro przynajmniej niektóre z tych przedmiotów pełnić mogą również funkcje inne niż środka płatniczego. Należy więc przyjąć, że zwrot ten ma - pośrednio - także znaczenie, które nakazuje uznać wszystkie wymienione w tym przepisie desygnaty pojęcia "środki płatnicze" za stanowiące środki płatnicze - pod warunkiem, że in concreto ich funkcja nie jest inna.

Uchwała SN (7) z dnia 30 września 1998 r., I KZP 3/98

Standard: 21352 (pełna treść orzeczenia)