Charakterystyka roszczenia o stwierdzenie niegodności
Podstawy i skutki niegodności dziedziczenia (art. 928 k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Regulujący kwestię niegodności dziedziczenia przepis art. 928 k.p.c. odzwierciedla powszechnie akceptowane w społeczeństwie zasady etyczne i przyjęte zwyczaje, zgodnie z którymi za niesłuszne i niewłaściwe uważa się dziedziczenie osoby, która dopuściła się względem spadkodawcy czynów niegodziwych, nacechowanych wysokim stopniem zawinienia i naganności. Powszechnie brak jest bowiem zgody na to, aby majątek spadkodawcy, będący niejednokrotnie dorobkiem jego całego życia, przeszedł po jego śmierci na osobę, która popełniła ciężkie umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy, czy też świadomie, celowo dążyła do unicestwienia woli spadkodawcy co do następstwa prawnego po nim.
Z tych też względów ustawodawca w artykule 928 § 1 k.c. wyliczył trzy grupy przypadków, w których może być orzeczona niegodność. Dwie z nich uwidocznione w pkt 2 i 3 omawianego przepisu obejmują generalnie czyny skierowane przeciwko swobodzie testowania, piętnując tym samym próby wyłączenia lub ograniczenia swobody testatora.
Przepis art. 928 § 1 pkt 1 k.c. swą dyspozycją obejmuje sytuacje, gdy spadkobierca dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Istotne znaczenie ma zatem istnienie wyroku skazującego spadkobiercę za umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy, albowiem sąd orzekający w sprawie cywilnej jest związany prawomocnym wyrokiem skazującym (art. 11 k.p.c.) co do faktu ewentualnego popełnienia przestępstwa przez spadkobiercę oraz jego winy.
Wyrok SA w Białymstoku, z dnia 10 kwietnia 2013 r., I ACa 23/13
Standard: 5382 (pełna treść orzeczenia)
Niegodność dziedziczenia nie następuje ipso iure; uznanie za niegodnego wymaga orzeczenia sądowego stwierdzającego, że określony spadkobierca został uznany za niegodnego (art. 928 § 1 k.c.). Orzeczenie takie ma charakter konstytutywny, stwierdzenie niegodności następuje w chwili uprawomocnienia się orzeczenia, z tym że działa ex tunc, gdyż spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 928 § 2 k.c.). W konsekwencji, należny mu spadek lub udział w spadku przypada innym osobom zgodnie z regułami dziedziczenia ustawowego lub w drodze przyrostu. Spadkobierca niegodny nie ma również prawa do zachowku.
Żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego nie jest dochodzeniem roszczenia materialnoprawnego, czyli uprawnienia polegającego na tym, że oznaczona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego, a uprawniony może żądać, aby zachowała się ona w ściśle określony sposób.
Osobie mającej w tym interes prawny przysługuje powództwo, którego przedmiotem nie jest dochodzenie tak pojmowanego roszczenia, lecz żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego, a w konsekwencji ukształtowania z mocy wyroku nowego porządku dziedziczenia po danym spadkodawcy. Konstatacja ta nie przesądza jednak kwestii zaliczenia spraw o uznanie spadkobiercy za niegodnego do kategorii spraw o prawa majątkowe lub niemajątkowe. Dla kwalifikacji tej istotne jest to, czy żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego służy realizacji interesów majątkowych uprawnionego.
Nie ulega wątpliwości, że żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego, bez względu na motywy, jakimi kieruje się powód, zmierza do wyeliminowania określonej osoby z kręgu spadkobierców, a tym samym do ukształtowania nowego porządku dziedziczenia po danym spadkodawcy.
Postanowienie SN z dnia 3 lutego 2012 r., I CZ 9/12
Standard: 15971 (pełna treść orzeczenia)