Świadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego (art. 928 § 1 pkt 3 k.c.)

Spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia, jeżeli podrobił podpis spadkodawcy pod pismem stwierdzającym treść testamentu ustnego lub skorzystał z takiego pisma.

W art. 928 § 1 pkt 3 KC mowa jest o testamencie. Przepis ten wymienia ukrycie lub zniszczenie testamentu, podrobienie lub przerobienie testamentu oraz świadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego jako przesłanki, które mogą spowodować niedogodność spadkobiercy. Powstaje więc problem czy powyższy przepis może mieć zastosowanie, gdy opisane w nim zachowanie spadkobiercy odnosi się do dokumentu stwierdzającego treść testamentu ustnego (art. 952 § 2 KC). Ściśle rzecz ujmując, dokument stwierdzający treść testamentu ustnego nie jest testamentem. Testamentem jest ustne oświadczenie przez spadkodawcę ostatniej woli w obecności świadków. Natomiast dokument określony w art. 952 § 2 KC jest środkiem stwierdzenia treści testamentu.

SN w uzasadnieniu wyroku z 10.5.1977 r., I CR 207/77, OSNCP Nr 2/1978, poz. 34, wyraził pogląd, że do zniszczenia przez spadkobiercę pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego nie można odnieść skutku w postaci niegodności, który to skutek art. 928 § 1 pkt 3 KPC wiąże z umyślnym zniszczeniem testamentu.

Stanowisko to można aprobować, zwłaszcza, że treść testamentu ustnego, pomimo zniszczenia dokumentu przewidzianego w art. 952 § 2 KC może być ustalona i to nawet po upływie terminów zakreślonych w art. 952 § 2 i 3 KC (por. uchwałę (7) SN z 13.11.1992 r., III CZP 120/92, OSNCP Nr 3/1993, poz. 26).

Odmiennie jednak rzecz się ma, jeśli chodzi o podrobienie lub przerobienie pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego, zaopatrzonego w podpis spadkodawcy albo świadome skorzystanie z takiego dokumentu, przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku trafnie położył nacisk na okoliczność, że podrobienie dotyczyło podpisu spadkodawcy na dokumencie. Podpisanie pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego przez spadkodawcę, upodabnia czynność stwierdzającą treść testamentu ustnego do oświadczenia woli, a więc do samego testamentu.

Mając to na względzie, można przyjąć możliwość zastosowania art. 928 § 1 pkt 3 KC i uznania niegodności spadkobiercy w przypadku świadomego skorzystania przez niego z pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego, na którym podpis spadkodawcy został podrobiony. Wykładnia funkcjonalna art. 928 § 1 pkt 3 KC również przemawia za przyjęciem takiego stanowiska.

Artykuł 928 § 1 pkt 3 KC ma służyć nie tylko napiętnowaniu spadkobiercy dopuszczającego się nagannego zachowania, ale przez wprowadzenie surowej sankcji w postaci wyłączenia od dziedziczenia, ma za zadanie przeciwdziałać popełnianiu przez spadkobierców występków przeciwko testamentom, a więc ma na celu ochronę testamentów. Łatwo zauważyć, że dosłowne rozumienie przesłanek wymienionych w art. 928 § 1 pkt 3 KC wyłączałoby spod ochrony testament ustny. Trudno byłoby uznać, że taka jest wola ustawodawcy, szczególny testament ustny wymaga bowiem ochrony większej nawet niż inne rodzaje testamentów. Z istoty jego formy wynika, że ten rodzaj testamentu jest bardzo podatny na działania zmierzające do zniekształcenia lub wręcz unicestwienia rzeczywistej woli spadkodawcy, a wieloletni już okres funkcjonowania przepisów KC o testamencie ustnym pozwala na konstatację, że nie jest to niebezpieczeństwo tylko teoretyczne.

Skarżąca ma rację, że art. 928 § 1 pkt 3 KPC nie nakazuje bezwzględnie uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia w przypadku zaistnienia jednej z przesłanek wymienionych w tym przepisie. Jednakowoż, sąd orzekając w przedmiocie niegodności spadkobiercy, nie ma obowiązku analizowania podrobionego testamentu w aspekcie badania czy i jakie korzyści majątkowe mógłby odnieść spadkobierca posługując się tym testamentem. Dlatego nieusprawiedliwiony jest zarzut naruszenia art. 948 § 1 i art. 961 KC przez ich niezastosowanie. Przepis art. 928 KC daje sądowi orzekającemu pewną swobodę co do uznania niezgodności spadkobiercy. Biorąc pod uwagę, że świadome posłużenie się pismem stwierdzającym treść testamentu ustnego, z podrobionym podpisem spadkodawcy, świadczy o braku elementarnego szacunku dla osoby zmarłego, uznać trzeba, że Sąd Okręgowy przyjmując niegodność pozwanej, nie przekroczył granic tej swobody.

Wyrok SN z dnia 22 maja 2002 r., I CK 26/02

Standard: 19345 (pełna treść orzeczenia)