Umyślne zniszczenie testamentu spadkodawcy (art. 928 § 1 pkt 3 k.c.)

W zasadzie nie wyłącza niegodności dziedziczenia okoliczność, że testament, zniszczony przez spadkobiercę umyślnie, tj. w zamiarze usunięcia skutków prawnych związanych z jego sporządzeniem, okazał się testamentem nieważnym. Nie stanowi jednak przyczyny niegodności zniszczenie przez spadkobiercę testamentu w przekonaniu, że jest on nieważny i wskutek tego pozbawiony znaczenia prawnego.

Celem unormowania art. 928 § 1 pkt 3 KC, przewidującego sankcję w postaci uznania za niegodnego takiego spadkobiercy, który umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił testament albo świadomie z takiego testamentu skorzystał, jest - podobnie jak w wypadku nakłonienia spadkodawcy, przy użyciu podstępu lub groźby, do sporządzenia lub odwołania testamentu (art. 928 § 1 pkt 2 KC) - zapobieganie takim działaniom spadkobierców, które zmierzałyby do unicestwienia woli spadkodawcy.

Uznanie spadkobiercy za niegodnego uzasadnia spełnienie przez niego jednego z czynów przewidzianych w wyżej wymienionych przepisach w zamiarze bezprawnego naruszenia ustalonego w testamencie porządku dziedziczenia. Dla bytu niegodności nie ma natomiast wpływu okoliczność, ze spadkobierca w ostatecznym wyniku nie osiągnął zamierzonego przez siebie skutku, np. dlatego, że pomimo zniszczenia; przez niego testamentu treść tego testamentu została ustalona w drodze innych środków dowodowych.

Nie stanowi przyczyny niegodności zniszczenie przez spadkobiercę testamentu w przekonaniu, że jest on nieważny i wskutek tego pozbawiony znaczenia prawnego. W odniesieniu do testamentów, których nieważność z uwagi na oczywiste naruszenie przepisów o formie testamentu wynikła w sposób niewątpliwy już z samego dokumentu, można w razie wątpliwości co do intencji spadkobiercy - w drodze domniemania faktycznego (art. 231 KPC) - wyprowadzić wniosek, że spadkobierca ten, niszcząc taki testament, nie działał w zamiarze unicestwienia woli spadkodawcy.

Podstawową przesłanką uznania - w myśl art. 928 § 1 pkt 3 KC - spadkobiercy za niegodnego jest zniszczenie przez niego testamentu "umyślnie", tzn. w świadomym zamiarze zniszczenia i w celu uniemożliwienia realizacji woli spadkodawcy, wyrażonej w treści zniszczonego testamentu.

Dla oceny, czy pozwana rzeczywiście działała umyślnie, tj. w zamiarze unicestwienia woli spadkodawcy, nie bez znaczenia jest porównanie przypuszczalnych korzyści, jakie pozwana odniosłaby z testamentu, gdyby ten testament był ważny, z korzyściami wynikającymi dla niej z dziedziczenia ustawowego. Z tego punktu widzenia można mieć wątpliwość, czy w ostatecznym wyniku bardziej korzystne byłoby dla pozwanej dziedziczenie z ustawy w zbiegu z czworgiem dzieci spadkodawcy niż przewidziane w testamencie dożywotnie użytkowanie i utrzymanie, a w razie sprzedania majątku spadkowego - prawo do połowy ceny uzyskanej ze sprzedaży. Z punktu widzenia zamiaru pozwanej i ta okoliczność zasługuje na uwagę w zestawieniu z innymi okolicznościami sprawy. Nierozważenie powyższych okoliczności uzasadnia podstawę rewizyjną, przewidzianą w art. 368 pkt 3 KPC i podlegającą uwzględnieniu z urzędu w myśl art. 381 § 1 KPC. Już z tego więc powodu rewizja pozwanej podlega uwzględnieniu w myśl art. 388 § 1 KPC.

Wyrok SN z dnia 10 maja 1977 r., I CR 207/77

Standard: 19343 (pełna treść orzeczenia)