Ustanowienie pełnomocnika z urzędu osobie chorej psychicznie na podstawie art. 48 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego

W sprawie dotyczącej stwierdzenia zasadności przyjęcia skarżącej, jako osoby chorej psychicznie i dodatkowo ubezwłasnowolnionej całkowicie, do szpitala psychiatrycznego nie może być ona reprezentowana przez swojego przedstawiciela ustawowego. Jest on bowiem na podstawie art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 685) samodzielnym uczestnikiem tego postępowania, obok osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie, której wniosek o przyjęcie do szpitala dotyczy.

W takiej sytuacji, wobec możliwego konfliktu interesów lub różnicy stanowisk między osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie a jej przedstawicielem ustawowym co do zasadności pobytu w szpitalu, ustawodawca przewidział obligatoryjne ustanowienie dla takiej osoby pełnomocnika z urzędu.

Zgodnie z art. 48 ust. 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego „sąd ustanawia adwokata lub radcę prawnego z urzędu, jeżeli postępowanie dotyczy bezpośrednio osoby przyjmowanej do szpitala psychiatrycznego albo do domu pomocy społecznej, albo przebywającej w danym podmiocie, bez jej zgody”. Jest to tryb obligatoryjny i w takiej sytuacji w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi kasacyjnej od orzeczenia w przedmiocie przyjęcia do szpitala, to pełnomocnik ustanowiony z urzędu powinien reprezentować osobę, której bezpośrednio dotyczy to postępowanie. Osoby ubezwłasnowolnionej nie może zaś reprezentować opiekun (przedstawiciel ustawowy), gdyż ma on w tym postępowaniu samodzielną pozycję procesową.

Postanowienie SN z dnia 21 października 2021 r., I CSKP 465/21

Standard: 63439 (pełna treść orzeczenia)

To że uczestniczka korzystała z pomocy prawnej pełnomocnika z wyboru nie zwalnia sądu z konieczności zastosowania art. 48 ust. 2 u.o.z.p. Przepis ten bowiem nie wprowadza żadnych rozróżnień, nie wykluczając w szczególności obowiązku ustanowienia pełnomocnika z urzędu w przypadku korzystania przez uczestnika z pomocy prawnej pełnomocnika z wyboru.

Ustawa z dnia 24 listopada 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2017, poz. 2439) wprowadziła w obowiązującym od 1 stycznia 2018 r. art. 48 ust. 2 u.o.z.p. obowiązek ustanowienia adwokata lub radcy prawnego z urzędu, jeżeli postępowanie dotyczy bezpośrednio osoby przyjmowanej do szpitala psychiatrycznego albo do domu pomocy społecznej, albo przebywającej w danym podmiocie bez jej zgody.

Przepis art. 48 ust. 2 u.o.z.p. w brzmieniu nadanym przez ustawę z 24 listopada 2017 r. ma zastosowanie także w sprawach wszczętych przed wejściem w życie tej ustawy (tak postanowienie SN z 28 lutego 2019 r., V CSK 481/18).

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby pełnomocnikiem z urzędu został ustanowiony ten sam adwokat albo radca prawny, który został uprzednio umocowany do działania przez uczestnika postępowania (zob. art. 117[3] § 3 k.p.c.).

Celem wprowadzenia art. 48 ust. 2 u.o.z.p. było zagwarantowanie osobie, której postępowanie dotyczy nieodpłatnej pomocy prawnej z urzędu z uwagi na przedmiot prowadzonego postępowania i jego możliwe daleko idące konsekwencje w postaci głębokiej ingerencji w prawa takiej osoby. Ustawodawca przesądził zatem, że osoby, których wniosek dotyczy powinny obligatoryjnie korzystać z wsparcia profesjonalnego pełnomocnika bez względu na istnienie zindywidualizowanych potrzeb w tym zakresie oraz reprezentowanie ich w sprawie przez pełnomocnika z wyboru.

Przepis art. 48 ust. 2 u.o.z.p. nie zawiera żadnych wyłączeń, od przewidzianej w nim zasady. W konsekwencji, niezapewnienie skarżącej od 1 stycznia 2018 r. pełnomocnika z urzędu, mimo wprowadzonego w tym zakresie obowiązku ustawowego, skutkuje nieważnością postępowania z uwagi na pozbawienie uczestniczki możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.)

Postanowienie SN z dnia 14 kwietnia 2021 r., I CZ 36/20

Standard: 57061 (pełna treść orzeczenia)