Uczestnicy postępowania i status szpitala zawiadamiającego sąd o przyjęciu pacjenta

Zgodnie z art. 510 § 1 k.p.c., uczestnikiem postępowania nieprocesowego, co do zasady, jest każdy zainteresowany, przede wszystkim wnioskodawca. Ta ogólna zasada może być modyfikowana przez przepisy szczególne, które samodzielnie mogą określać krąg uczestników postępowania nieprocesowego, jak też przyznać uprawnienie do jego wszczęcia tylko określonym osobom.

Stosownie do art. 42 u.o.z.p., w postępowaniu przed sądem opiekuńczym w sprawach określonych w niniejszej ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, z późn. zm. wynikającymi z niniejszej ustawy. Zmiany te dotyczą podmiotowego ukształtowania postępowania prowadzonego przez sąd opiekuńczy w przedmiocie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby wymienionej w art. 22-24.

Z przepisu art. 25 ust. 1 u.o.z.p. wynika, że wszczęcie tego postępowania następuje po otrzymaniu przez sąd opiekuńczy zawiadomienia kierownika szpitala o przyjęciu do szpitala osoby chorej psychicznie, o którym mowa w art. 23 ust. 4 zdanie drugie u.o.z.p. Odnosi się to również do osoby, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie, na podstawie odesłania do art. 23, przewidzianego w art. 24 ust. 3 u.o.z.p. Do rozpoznania sprawy może dojść także na wniosek tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego, jej małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa bądź osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę albo z urzędu (art. 25 ust. 2 u.o.z.p.). Przepis art. 25 u.o.z.p. określa wyczerpująco osoby, które zostały uprawnione do wystąpienia z wnioskiem o wszczęcie postępowania.

Krąg uczestników postępowania wyznacza enumeratywnie art. 46 ust. 1 i 4 u.o.z.p. Należą do tego grona oprócz wnioskodawcy, osoba chora psychicznie, która ma być przyjęta lub wypisana ze szpitala psychiatrycznego, osoba wskazana w art. 24 oraz jej przedstawiciel ustawowy. W miarę potrzeby sąd zawiadamia o rozprawie małżonka osoby, której postępowanie dotyczy, oraz osobę sprawującą nad nią faktyczną opiekę; mogą oni wziąć udział w każdym stanie sprawy i wtedy stają się uczestnikami.

Zgodnie z art. 46 ust. 4 u.o.z.p., sąd zawiadamia prokuratora o potrzebie wzięcia udziału w postępowaniu, jeżeli uzna to za konieczne.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęty został pogląd (por. postanowienia z dnia 16 marca 2012 r., IV CSK 373/11 i z dnia 14 listopada 2014 r., I CSK 653/14, niepublikowane), że zawiadomienie sądu opiekuńczego przez kierownika szpitala psychiatrycznego, przewidziane w art. 23 ust. 4 i art. 25 ust. 1 u.o.z.p. nie jest wnioskiem, o którym mowa w art. 25 ust. 2 u.o.z.p., ani w art. 506 k.p.c. Nałożenie na kierownika szpitala psychiatrycznego obowiązku zawiadomienia sądu opiekuńczego o przyjęciu do szpitala osoby chorej psychicznie lub wskazanej w art. 24 ust. 1 bez jej zgody, określonego w art. 23 ust. 4 u.o.z.p., stanowi jedynie uściślenie i uszczegółowienie ogólnego obowiązku zawiadamiania tego sądu o zdarzeniu uzasadniającym wszczęcie z urzędu postępowania opiekuńczego, który dotyczy każdego, zgodnie z art. 572 § 1 k.p.c., a w szczególności zakładów zajmujących się opieką nad osobami psychicznie chorymi (art. 572 § 2 k.p.c.). Pogląd ten podziela Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejsze zażalenie.

Skierowanie zatem przez szpital psychiatryczny zawiadomienia, które stanowi podstawę wszczęcia przez sąd opiekuńczy postępowania (art. 25 ust. 1 u.o.z.p.), nie przyznaje mu uprawnienia do udziału w tym postępowaniu w charakterze uczestnika. Oznacza to, że analizowane przepisy nie przewidują udziału w postępowaniu sądu opiekuńczego szpitala psychiatrycznego, który przyjął osobę chorą psychicznie albo wskazaną w art. 24 ust. 1 bez jej zgody.

Wykładnia gramatyczna, celowościowa i systemowa art. 46 u.o.z.p. prowadzą do wniosku, że krąg uczestników postępowania został ściśle określony i w tym zakresie wyłączone zostało stosowanie art. 510 § 1 k.p.c. Uprawnienie do uczestniczenia w postępowaniu ma swoje źródło w ustawie, w odniesieniu do osób wymienionych w art. 46 ust. 1 zdanie pierwsze, których udział jest konieczny; w uznaniu przez sąd, że w okolicznościach konkretnej sprawy potrzebny będzie udział osób wskazanych w zdaniu drugim tego przepisu, zaliczanych do grona najbliższych osobie przyjętej do szpitala psychiatrycznego bez swojej zgody; ponadto prokurator może uznać swój udział w sprawie za wskazany, gdy sąd, stwierdzając taką potrzebę, zawiadomi go o prowadzonym postępowaniu. Takie uksztaltowanie kręgu uczestników wynika z jednoznacznie określonej w preambule ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, jej art. 2 ust. 2 oraz przepisów szczególnych, intencji ustawodawcy zagwarantowania osobom z zaburzeniami psychicznymi ochrony ich praw oraz poszanowania sfery ich wolności i godności osobistej.

W toku postępowania uregulowanego w art. 25 u.o.z.p. przedmiotem rozważania jest interes osoby przyjętej do szpitala i on określa tak skład uczestników, jak i kognicję sądu. Nie ma podstaw do uznania za wskazane uczestnictwa szpitala psychiatrycznego. Wbrew zastrzeżeniom skarżącego również art. 27 u.o.z.p., przewidujący zawiadomienie przez sąd szpitala o treści wydanego postanowienia, przemawia za swoistością podmiotowego ukształtowania postępowania sądu opiekuńczego.

Postanowienie SN z dnia 9 stycznia 2015 r., V CZ 89/14

Standard: 18869 (pełna treść orzeczenia)

Szpital psychiatryczny, który zgodnie z art. 23 ust. 4 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (jedn. tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375 ze zm.) zawiadomił sąd opiekuńczy o przyjęciu do szpitala osoby chorej psychicznie bez jej zgody, nie jest uczestnikiem postępowania wszczętego przez sąd na podstawie art. 25 ust. 1 tej ustawy.

Uczestnikiem postępowania nieprocesowego jest - co do zasady - każdy zainteresowany w sprawie, a więc zgodnie z art. 510 § 1 k.p.c., każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania. W sprawach wszczynanych na wniosek uczestnikiem postępowania jest przede wszystkim wnioskodawca, którym musi być osoba zainteresowana w sprawie, w rozumieniu wymienionego przepisu. Są to zasady ogólne, jednak przepisy szczególne mogą samodzielnie, w szczególny sposób określać zarówno krąg uczestników postępowania, jak i przyznać uprawnienie do jego wszczęcia tylko określonym osobom.

Takie regulacje szczególne są zawarte w art. 25 oraz art. 46 ust. 1 i 4 u.o.z.p., o czym stanowi art. 42 u.o.z.p., stwierdzający, że w postępowaniu przed sądem opiekuńczym w sprawach określonych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, ze zmianami wynikającymi z ustawy. Należy więc uznać, że przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego określające krąg uprawnionych do wszczęcia postępowania oraz do uczestniczenia w nim są przepisami szczególnymi w stosunku do przepisów kodeksu postępowania cywilnego, w szczególności w stosunku do art. 510 § 1 k.p.c., który nie ma w tym wypadku zastosowania. Wnioskodawcą i uczestnikami postępowania wszczętego przez sąd opiekuńczy na podstawie art. 25 u.o.z.p. mogą być zatem tylko osoby wymienione w tym przepisie oraz w art. 46 ust. 1 i 4 ustawy, a nie każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania, w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c.

Zgodnie z art. 25 u.o.z.p., postępowanie dotyczące przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby wymienionej w art. 22-24, a więc także osoby wymienionej w art. 23, której dotyczy rozpoznawana sprawa, sąd wszczyna na podstawie otrzymanego zawiadomienia kierownika szpitala, o którym mowa w art. 23 ust. 4. Może również rozpoznać sprawę na wniosek osoby przyjętej do szpitala, jej przedstawiciela ustawowego, małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa lub osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę albo z urzędu. Przepis ten wskazuje zatem ściśle określony krąg osób, które mogą być wnioskodawcą w tego rodzaju sprawie, natomiast art. 46 ust. 1 i 4 u.o.z.p. wymienia również ściśle określony krąg osób, które mogą być uczestnikami takiego postępowania, czyli wnioskodawcę, osobę przyjętą do szpitala psychiatrycznego bez jej zgody, jej przedstawiciela ustawowego oraz w miarę potrzeby małżonka osoby, której postępowanie dotyczy i osobę sprawującą nad nią faktyczną opiekę a także prokuratora. Tylko te osoby mogą być uczestnikami postępowania.

Szpital psychiatryczny, który przyjął osobę chorą psychicznie bez jej zgody i - wypełniając obowiązek przewidziany w art. 23 ust. 4 u.o.z.p. - zawiadomił o tym sąd opiekuńczy, nie został wymieniony we wskazanych przepisach jako uczestnik postępowania ani jako wnioskodawca.

Szpital psychiatryczny, wypełniający przewidziany w art. 23 ust. 4 u.o.z.p. obowiązek zawiadomienia sądu opiekuńczego o przyjęciu do szpitala osoby chorej psychicznie bez jej zgody, niewątpliwie nie jest wnioskodawcą w rozumieniu art. 25 ust. 2 i art. 46 ust. 1 u.o.z.p. ani w rozumieniu art. 506 k.p.c. Nałożenie w art. 23 ust. 4 u.o.z.p. na szpital obowiązku zawiadomienia sądu opiekuńczego o sytuacji przewidzianej w art. 23 ust. 1 ustawy jest jedynie uściśleniem i uszczegółowieniem ogólnego obowiązku zawiadamiania sądu opiekuńczego o zdarzeniu uzasadniającym wszczęcie z urzędu postępowania opiekuńczego, nałożonego na każdego w art. 572 k.p.c., w którym obowiązkiem tym obciążono przede wszystkim m.in. zakłady zajmujące się opieką nad osobami psychicznie chorymi (§ 2). Przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, w tym art. 23 ust. 4, precyzują jedynie w sposób szczegółowy konkretne sytuacje, w których szpital psychiatryczny ma obowiązek zawiadomienia sądu opiekuńczego. Nie oznacza to jednak, co oczywiste, że zawiadamiając sąd opiekuńczy, szpital staje się przez to wnioskodawcą lub uczestnikiem postępowania wszczętego przez sąd z urzędu w wyniku tego zawiadomienia, podobnie jak nie stają się wnioskodawcami ani uczestnikami postępowania wszystkie inne osoby lub instytucje, które w wykonaniu obowiązku nałożonego przez art. 572 k.p.c., zawiadomiły sąd opiekuńczy o zdarzeniu uzasadniającym wszczęcie przez ten sąd postępowania z urzędu.

Postanowienie SN z dnia 14 listopada 2014 r., I CSK 653/14

Standard: 18868 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy