Zakres kontroli sądu opiekuńczego przyjęcia i przebywania w szpitalu osoby chorej psychicznie

Kontrola prawidłowości zastosowania leczenia stacjonarnego w warunkach art. 23 ust. 1 u.o.z.p obejmuje zbadanie, czy u osoby, która miałaby zostać przyjęta do szpitala wbrew swej woli została stwierdzona choroba psychiczna oraz czy jej dotychczasowe zachowanie daje poważne podstawy do obaw, że zdiagnozowana choroba może spowodować zagrożenie dla jej życia albo dla życia lub zdrowia innych osób. Tak rozumiany obowiązek oceny stanu pacjenta wymaga więc ustalenia czy i na jakie dolegliwości psychiczne cierpi, jak się te dolegliwości objawiają i wpływają na jego zachowanie. Nie wystarczy zatem poprzestanie na ocenie postępowania pacjenta, które bezpośrednio poprzedziło jego hospitalizację.

Artykuł 23 ust. 1 u.o.z.p. oparty jest na założeniu, że zachowanie osoby z rozpoznaną chorobą psychiczną, często pozostającej już w stałym leczeniu, lekarze są w stanie lepiej i trafniej prognozować. Oczywiście, konkretne epizody chorobowe, które stały się przyczyną jej przyjęcia do szpitala są również bardzo ważnym elementem ustaleń i ocen, ponieważ obrazują stan pacjenta z jakim zetknęli się lekarze podejmując decyzję ‎o przymusowej hospitalizacji i bezpośrednio rzutują na wynik badania zasadności zastosowania art. 23 ust. 1 u.o.z.p. pod kątem zagrożenia, jakie pacjent stwarzał dla własnego życia oraz zdrowia i życia innych osób.

W toku postępowania mającego na celu zbadanie zasadności przyjęcia osoby chorej psychicznie do szpitala psychiatrycznego bez jej zgody niezbędne jest więc poddanie kontroli zarówno posiadanych i możliwych do uzyskania przez lekarzy informacji o rodzaju ‎i przebiegu choroby psychicznej osoby przyjmowanej, ale także szczegółowe wyjaśnienie przebiegu zdarzeń, które bezpośrednio spowodowały przybycie, często niedobrowolne, osoby chorej do szpitala.

Ustalenia faktyczne muszą więc obejmować szczegółowy opis zdarzeń i czynów dokonywanych przez osobę, której przyjęcia do szpitala dotyczy postępowanie, inaczej bowiem, tylko na podstawie ogólnych stwierdzeń o agresywności i stanie pobudzenia psychoruchowego, przejawiającego się w wyzwiskach i próbach kopnięcia, bez trudności opanowanych przez policjantów i personel medyczny, nie można wyrobić sobie rzetelnej wierzy o stopniu istniejącego zagrożenia i jego kierunku, a więc wnioskować o tym czy wystąpiło zagrożenie uzasadniające przymusową hospitalizację (zob. np. uz. postanowienia SN z 4 sierpnia 2020 r., IV CSK 51/20)

Postanowienie SN z dnia 13 lipca 2022 r., II CSKP 1383/22

Standard: 88538 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 23 ust. 1 u.o.z.p. uzależnia dopuszczalność przyjęcia osoby chorej psychicznie do szpitala psychiatrycznego - bez zgody wymaganej w art. 22 u.o.z.p. - od stwierdzenia, że jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, iż z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób. Przyjęta w ustawie formuła wymaga więc przeprowadzenia oceny, czy osoba, której hospitalizacji dokonano nie bacząc na jej sprzeciw, została już zdiagnozowana, jako chora psychicznie, a następnie czy jej dotychczasowe zachowanie daje podstawy do uzasadnionych obaw (tak należy bowiem interpretować pojęcie „wskazuje”), że z powodu tej choroby stanowi ona zagrożenie dla własnego życia albo dla życia lub zdrowia innych osób. Tak postawiony obowiązek zbadania stanu pacjenta niezgadzającego się na pobyt w szpitalu wymaga więc od sądu poddania kontroli całościowego stanu zdrowia pacjenta, nie tylko jego zachowania, które bezpośrednio spowodowało decyzję o jego hospitalizacji. Oparty jest na założeniu, że zachowanie osoby z rozpoznaną chorobą, nierzadko (i tak też było w rozpatrywanym wypadku) pozostającą w stałym leczeniu ambulatoryjnym i już wcześniej leczoną w szpitalu psychiatrycznym, lekarze są w stanie lepiej i trafniej prognozować. Podstawowe znaczenie ma jednak zachowanie tej osoby, które spowodowało jej przybycie do szpitala, ponieważ pokazuje aktualne zaburzenia stanu psychicznego, które muszą być ocenione w kategoriach zagrożenia podstawowym dobrom tej osoby i innych osób, mogących się z nią zetknąć w czasie, kiedy występują u niej objawy psychotyczne wynikające z choroby psychicznej. W toku postępowania mającego na celu zbadanie zasadności przyjęcia osoby chorej psychicznie do szpitala psychiatrycznego niezbędne jest więc poddanie kontroli zarówno posiadanych i możliwych do uzyskania przez lekarzy informacji o rodzaju i przebiegu choroby psychicznej osoby przyjmowanej, ale także szczegółowe wyjaśnienie przebiegu zdarzeń, które bezpośrednio spowodowały przybycie, często niedobrowolne, osoby chorej do szpitala. Ustalenia muszą obejmować szczegółowy opis zdarzeń i czynów dokonywanych przez osobę, której przyjęcia postępowanie dotyczy.

Użycie określeń kwalifikujących zachowania jako agresywne, czy nawet - bardziej obrazowe - ustalenie, że uczestniczka szarpała się z ratownikami medycznymi, jednak bez odtworzenia kolejności zdarzeń, czynności i zachowań każdej z osób w nich uczestniczących nie pozwala przeprowadzić rzetelnej kontroli czy uczestniczka znajdowała się w stanie w którym zagrażała własnemu życiu, a także czy zagrażała życiu lub zdrowiu osób przybyłych z pomocą medyczną lub interweniującym policjantom, ewentualnie innym osobom (np. matce). Niezbędne jest również poddanie przebiegu zdarzeń analizie z punktu widzenia uczestniczki, która podnosiła, że była wystraszona, ponieważ uważała, że została porwana i dlatego się broniła.

Oparcie rozstrzygnięcia na opinii biegłego psychiatry sporządzanej głownie na podstawie dokumentacji medycznej, uzupełnionego badaniem uczestniczki dokonanym w znacznym odstępie czasowym od jej przyjęcia do szpitala, nie może być samodzielną podstawą oceny zdarzeń przeszłych bez zapoznania się z ich rzeczywistym przebiegiem.

Postępowanie mające na celu zbadanie, czy pozbawienie uczestniczki wolności, chronionej konstytucyjnie (art. 31 Konstytucji) i konwencyjnie (art. 5 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności) nastąpiło w granicach ustawowego zezwolenia wymaga ścisłego wykładania i stosowania przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Oparcie rozstrzygnięcia na powierzchownych, ogólnikowych ustaleniach, wyczerpywało zarzucone w skardze kasacyjnej naruszenie art. 23 ust. 1 u.o.z.p. w wyniku jego niewłaściwego zastosowania.

Postanowienie SN z dnia 4 sierpnia 2020 r., IV CSK 51/20

Standard: 88542 (pełna treść orzeczenia)