Ekwiwalent za niewykorzystany urlop dla pracownika przechodzącego na emeryturę

W przypadku rozwiązania stosunku pracy i niewykorzystania z tego powodu urlopu wypoczynkowego nabytego w pełnym wymiarze (art. 153 § 3 KP) pracownikowi przysługuje od dotychczasowego pracodawcy ekwiwalent pieniężny odpowiadający urlopowi w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u tego pracodawcy w roku, w którym rozwiązano stosunek pracy, także w sytuacji, gdy nastąpiło to w związku z nabyciem przez pracownika uprawnień emerytalnych (art. 171 § 1 KP w związku z art. 155[1] § 1 pkt 1 KP).

Ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110) nadano nowe brzmienie szeregu przepisom dotyczącym urlopu wypoczynkowego. Między innymi wprowadzono nową regulację w art. 155[1] KP. Na tle tego przepisu powstało wiele wątpliwości, w tym także zagadnienie przedstawione przez Sąd drugiej instancji.

W dotychczas przedstawionych w literaturze poglądach zdecydowanie dominuje wykładnia, według której w przypadku rozwiązania stosunku pracy w ciągu roku kalendarzowego, pracownikowi u dotychczasowego pracodawcy przysługuje urlop w wymiarze proporcjonalnym do okresu u niego przepracowanego. W przypadku niewykorzystania urlopu w wyższym (np. w pełnym) wymiarze pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny odpowiadający urlopowi proporcjonalnemu (por. np. E. Gienieczko "Urlop przed emeryturą" Rzeczpospolita 1997 nr 53, M. Łajeczko "Urlop wypoczynkowy od 1997 roku (art. 152-173)" Prawo Pracy 1997 nr 4 s. 3-12, E. Wichrowska-Janikowska "Urlop proporcjonalny" Rzeczpospolita z dnia 25 lutego 1997 r., J. Strusińska-Żukowska "Urlop proporcjonalny" Prawo Pracy 1997 nr 5 s. 3-8, E. Chmielek-Łubińska "Urlopy wypoczynkowe-Nowe uregulowania od stycznia 1997 r." Biblioteczka Pracownicza nr 69 W-wa 1997 s. 39 i n., pismo Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej PP.053-3459/97 z dnia 28 marca 1997 r.; odmiennie: J. Pasieka "Ekwiwalent za urlop wypoczynkowy" Prawo Pracy 1997 nr 7 s. 16-17).

Sąd Wojewódzki przedstawił szereg argumentów prowadzących do innego poglądu. Mają one ważkie znaczenie, ale nie można ich podzielić. Celem wprowadzenia przepisu art. 155[1] KP nie było polepszenie sytuacji pracownika zmieniającego miejsce pracy, lecz inne uregulowanie obowiązków pracodawców w zakresie prawa do urlopu wypoczynkowego.

W miejsce obowiązku dotychczasowego pracodawcy udzielenia pracownikowi całego urlopu wypoczynkowego nabytego z kolejnym rokiem pracy, obciążono go obowiązkiem udzielenia pracownikowi urlopu w stosunku do okresu zatrudnienia w danym roku kalendarzowym. Każdy pracodawca odpowiada więc tylko za tę część urlopu, która dotyczy zatrudnienia u niego. Inaczej mówiąc nie ma obowiązku udzielenia urlopu w wymiarze odpowiadającym okresowi, który przekracza okres zatrudnienia u niego, a więc w zakresie związanym z zatrudnieniem u innego pracodawcy lub w ogóle pozostawaniem bez pracy. Jest to związane ze zmianami dotyczącymi podmiotów zatrudniających (w miejsce dominującej własności państwowej powstała sytuacja, w której pracodawcy prywatni nie powinni być zobowiązani do świadczeń nie związanych z zatrudnieniem u nich). Wynika to także z istoty urlopu wypoczynkowego, który powinien służyć regeneracji sił pracownika, jest więc związany ze świadczeniem pracy w określonym czasie.

Nie można większego znaczenia przypisać brakowi zmian w przepisach art. 161 i 171 KP. Art. 161 ustanawia obowiązek udzielenia urlopu w roku, w którym pracownik nabył do niego prawo, ale nie stwarza on roszczenia o udzielenie tego urlopu w konkretnym terminie, np. w okresie wypowiedzenia. Natomiast przepis art. 171 KP nie ma większego znaczenia dla rozpatrywanego zagadnienia, gdyż nie budzi wątpliwości, że prawo do ekwiwalentu jest wtórne względem prawa do urlopu. Przysługiwanie prawa do ekwiwalentu jest zależne od istnienia prawa do urlopu w momencie rozwiązania stosunku pracy, a wysokość ekwiwalentu zależy od wymiaru przysługującego urlopu. Inaczej mówiąc ekwiwalent za niewykorzystany urlop należy się w wymiarze zależnym od wymiaru przysługującego urlopu wypoczynkowego.

Istota zagadnienia sprowadza się więc do oceny w jakim wymiarze przysługuje pracownikowi urlop w przypadku rozwiązania stosunku pracy w ciągu roku kalendarzowego.

Wykładnia językowa przepisu art. 155[1] § 1 pkt 1 KP (a ta powinna być decydująca) prowadzi do jednoznacznego wniosku, że w roku kalendarzowym, w którym ustaje stosunek pracy, u dotychczasowego pracodawcy przysługuje pracownikowi urlop w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego w tym roku u tego pracodawcy. Przepis ten jako szczególny modyfikuje normę art. 153 § 3 KP i należy go odczytywać w ten sposób, iż pracownik uzyskuje prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego w pełnym wymiarze z dniem 1 stycznia danego roku, chyba że w roku tym dochodzi do ustania stosunku pracy, a wtedy przysługuje mu prawo do urlopu tylko w wymiarze proporcjonalnym. Wynika to wyraźnie z końcowego fragmentu tego przepisu. Zgodnie z nim pracownikowi przysługuje prawo do urlopu w wymiarze proporcjonalnym, chyba że wykorzystał już urlop w wymiarze "przysługującym", a więc wymiarze wynikającym z art. 153 § 3 KP.

Jeżeli pracownik nie wykorzystał urlopu w wymiarze "przysługującym" (wynikającym z art. 153 § 3 KP), to w razie ustania stosunku pracy w danym roku kalendarzowym prawo do tego urlopu na podstawie art. 155[1] § 1 pkt 1 KP zostaje ograniczone w zakresie jego wymiaru w sposób określony w tym przepisie. Sąd Najwyższy nie ocenia kwestii związanych z udzielaniem urlopu w pełnym wymiarze, a zwłaszcza uprawnień pracownika do tego i obowiązków pracodawcy w tym zakresie, gdyż nie jest to przedmiotem rozpatrywanego zagadnienia. Natomiast należy stwierdzić, że jeżeli nie doszło do wykorzystania w naturze urlopu w wymiarze przysługującym lub nawet wyższym, to w sytuacji opisanej w art. 155[1] § 1 pkt 1 KP, prawo do urlopu zostaje ograniczone do wymiaru proporcjonalnego. W razie rozwiązania stosunku pracy bez wykorzystania takiego proporcjonalnego urlopu, pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny w wysokości odpowiadającej urlopowi proporcjonalnemu do okresu przepracowanego u dotychczasowego pracodawcy.

Przepis art. 155[1] § 1 pkt 1 KP nie rozróżnia poszczególnych sytuacji ze względu na sposób rozwiązania stosunku pracy i zamiar pracownika co do podjęcia kolejnego zatrudnienia. Nie ma więc podstaw prawnych, aby w tym zakresie wyróżniać i odmiennie traktować rozwiązanie stosunku pracy związane z uzyskaniem przez pracownika uprawnień emerytalnych. Mimo uzyskania prawa do emerytury możliwe jest podjęcie nowego zatrudnienia. Przede wszystkim jednak uprawnienia pracownika i obowiązki pracodawcy wynikające z art. 155[1] § 1 pkt 1 KP są niezależne od tego czy pracownik zamierza podjąć nowe zatrudnienie. Nie jest więc możliwe uznanie (tak jak proponuje Sąd drugiej instancji) aby działanie tego przepisu ograniczać do sytuacji, w której pracownik zamierza podjąć nowe zatrudnienie. Byłoby to wprowadzeniem do treści przepisu regulacji w nim nie występujących. Prowadziłoby to do uznania, że przepis ten ma zastosowanie w sytuacjach niepewnych, zależnych od woli pracownika (często zmiennej).

Przepis art. 155[1] § 1 pkt 1 KP oczywiście różnicuje uprawnienia pracownika w zależności od tego czy do momentu rozwiązania stosunku pracy wykorzystał on już urlop w naturze w przysługującym mu wymiarze (wynikającym z art. 153 § 3 KP, a nawet wyższym), czy też nie wykorzystał. Wynika to jednak wprost z jego treści. Jeżeli więc w momencie ustania stosunku pracy pracownik ma prawo do urlopu w wymiarze proporcjonalnym, to taki wymiar urlopu musi zostać uwzględniony przy ocenie wysokości przysługującego mu ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Prowadzi to do udzielenia odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

Postanowienie SN z dnia 20 sierpnia 1997 r., III ZP 26/97

Standard: 18845 (pełna treść orzeczenia)