Charakterystyka wolności badań naukowych i nauczania

Wolność badań naukowych obejmuje swobodę wyboru przedmiotu badań, metody badawczej oraz sposobu prezentacji dokonanych ustaleń. Prowadzenie badań łączy się zwykle z gromadzeniem informacji, więc elementem wolności nauki jest swoboda dostępu do wszelkich informacji, które mogą być potrzebne do prowadzonych badań (zob. L. Garlicki, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Warszawa 2001, s. 6-7). Wolność nauczania obejmuje z kolei swobodę systematycznego przekazywania wiedzy innym osobom. Celem ochrony prawa osób nauczanych do pozyskiwania wiedzy rzetelnej i prawdziwej proces nauczania koncentruje się w szkołach poddawanych różnym formom nadzoru ze strony władzy publicznej, z uwzględnieniem zasad autonomii szkół wyższych wynikającej z art. 70 ust. 5 Konstytucji.

W wyroku z 28 kwietnia 2009 r., sygn. K 27/07 (OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 54), Trybunał stwierdził, że "zarówno wolność nauczania, jak i wolność prowadzenia badań naukowych, związane - odpowiednio - z dydaktycznym oraz naukowym aspektem działalności szkół wyższych, nie mogą jednak stanowić podstawy roszczenia nauczycieli akademickich lub kandydatów na takich nauczycieli o mianowanie w tych szkołach. Wolność nauczania oraz wolność prowadzenia badań naukowych mogą być bowiem realizowane również poza środowiskiem akademickim, bez pozostawania w stosunku pracy z jakąkolwiek uczelnią". Z kolei w wyroku z 7 lutego 2006 r., sygn. SK 45/04 (OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 15), Trybunał podkreślił, że "Prawa wolnościowe zagwarantowane w art. 73 chronią jednostkę i inne podmioty prawa przed nieuzasadnioną ingerencją ze strony państwa w przedmiot i metody badań naukowych oraz w treść i metody nauczania, nie mogą natomiast stanowić podstawy do wyprowadzenia przez pracowników uczelni i instytucji naukowych jakichkolwiek roszczeń dotyczących ich statusu materialnego. Dotyczy to w szczególności roszczeń o zagwarantowanie stabilności zatrudnienia w szkołach wyższych oraz - tym bardziej - roszczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego".

Posiadanie stopnia doktora nie jest warunkiem, od którego spełnienia zależy wolność prowadzenia badań naukowych, ogłaszania ich wyników oraz nauczania, stąd również przesłanki nadania tego stopnia naukowego przez radę jednostki organizacyjnej nie mogą być traktowane jako pośrednia reglamentacja wolności wynikających z art. 73 Konstytucji. Przyznanie radzie jednostki organizacyjnej kompetencji w zakresie podejmowania uchwał w przedmiocie nadania stopnia doktora, tj. zarówno uchwał pozytywnych (o nadaniu tego stopnia), jak i uchwał negatywnych (o odmowie nadania tego stopnia) nie może więc być traktowane jako naruszenie wolności prowadzenia badań naukowych i nauczania tych osób, którym odmówiono nadania stopnia doktora.

Wyrok TK z dnia 12 kwietnia 2012 r., SK 30/10 OTK-A 2012/4/39, Dz.U.2012/431

Standard: 2453 (pełna treść orzeczenia)

Wolność badań naukowych nauczycieli akademickich wiąże się z prawem studentów do nauki, wyrażonym w art. 70 ust. 1 Konstytucji. Uczelnie mają więc konstytucyjnie zapewnioną swobodę decydowania o tym, w jaki sposób będą dążyć do realizacji wyznaczonych im w u.p.s.w. celów, czy szerzej - misji "produkcji" wiedzy naukowej na możliwie najwyższym poziomie w warunkach konkurencyjności oraz oferowania edukacji akademickiej na możliwie najwyższym poziomie.

Zarówno wolność nauczania, jak i wolność prowadzenia badań naukowych, związane - odpowiednio - z dydaktycznym oraz naukowym aspektem działalności szkół wyższych, nie mogą jednak stanowić podstawy roszczenia nauczycieli akademickich lub kandydatów na takich nauczycieli o mianowanie w tych szkołach. Wolność nauczania oraz wolność prowadzenia badań naukowych mogą być bowiem realizowane również poza środowiskiem akademickim, bez pozostawania w stosunku pracy z jakąkolwiek uczelnią. Art. 73 Konstytucji nie może być również podstawą roszczenia o zagwarantowanie większej stabilności zatrudnienia w uczelniach.

Wyrok TK z dnia 28 kwietnia 2009 r., K 27/07, OTK-A 2009/4/54, Dz.U.2009/68/584

Standard: 2454 (pełna treść orzeczenia)