Zasada transparentności wzorca

Zawarta w art. 385 § 2 k.c. dyrektywa interpretacyjna jest wprost ograniczona do obrotu konsumenckiego (por. jednak wyrok SN z 29 stycznia 2016 r., II CSK 91/15), zaś przyjęcie szerszego zakresu zasady in dubio contra proferentem nie oznacza, że szczegółowe wnioskowania w tym zakresie mają pozostawać identyczne w obrocie konsumenckim i profesjonalnym. W tym kontekście należy zaznaczyć, że jeżeli transakcja została dokonana ‎w ramach działalności gospodarczej stron, nie znajdują do niej zastosowania przepisy dotyczące reżimu ochronnego w obrocie konsumenckim. Stosowanie ‎w tym zakresie analogii jest z pewnością wykluczone i jako takie wykracza poza zakres wyznaczony przepisami ochronnymi prawa konsumenckiego Unii Europejskiej, w niniejszej sprawie dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. To z kolei czyni bezprzedmiotowym zwrócenie się w tym zakresie w niniejszej sprawie przez Sąd Najwyższy z pytaniem prejudycjalnym do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Dyrektywa 93/13/EWG zawiera definicję konsumenta, która obejmuje swoim zakresem wyłącznie osoby fizyczne (art. 2 lit. b; zob. wyrok TSUE z 22 listopada 2001 r., Cape i Idealservice MN RE, C-541/99 i C-542/99). Jakkolwiek państwo członkowskie Unii Europejskiej może przyjąć ochronne normy poszerzając zakres ochrony w dziedzinach nieobjętych dyrektywą, takich jak ochrona przedsiębiorców (zob. analogicznie wyrok TSUE z 14 marca 1991 r., ‎Di Pinto, C-361/89, to jednak polski prawodawca takiej ochrony w analizowanym zakresie nie przewidział (dokonując uzupełnienia jedynie w zakresie wskazanym w art. 3855 k.c. ustawą z dnia 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych, Dz. U. poz. 1495).

Postanowienie SN z dnia 29 marca 2023 r., II CSKP 702/22

Standard: 74403 (pełna treść orzeczenia)

Dla oceny abuzywności postanowienia istotne znaczenie ma nie tylko jego treść, ale także okoliczności zawarcia umowy oraz wymagana przez art. 385 § 2 zd. 1 k.c. i art. 5 dyrektywy 93/13 transparentność postanowienia (por. uchwała (7) SN z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyroki SN z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18 i z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18), a więc jego jednoznaczność i zrozumiałość. Im większe znaczenie ma postanowienie dla powzięcia decyzji o zawarciu umowy, tym wymagania co do transparentności powinny być wyższe.

Ocena transparentności postanowienia nie może być zawężona do jego zrozumiałości pod względem formalnym i gramatycznym i powinna uwzględniać całokształt istotnych okoliczności faktycznych, w tym także dotyczących procesu negocjacji, informacji udzielonych przed zawarciem umowy, reklamy i innych form zachęty (por. motyw 16 dyrektywy 93/13, wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 26 kwietnia 2012 r., C-472/10, z dnia 30 kwietnia 2014 r., C-26/13; z dnia 26 lutego 2015 r., C-143/13 oraz z dnia 23 kwietnia 2015 r., C-96/14), jak również związek ocenianego postanowienia z innymi postanowieniami lub umowami (por. wyrok TSUE z dnia 21 marca 2013 r., C-92/11 oraz wyrok SN z dnia 18 grudnia 2013 r., I CSK 149/13).

W literaturze zwraca się też uwagę, że ważny może być sposób uporządkowana postanowień, w tym rozczłonkowanie istotnych treści dotyczących tej samej normy w różnych postanowieniach.

Za nietransparentne uznaje się również klauzule zaskakujące, a więc takie, których klient nie powinien oczekiwać, mając na uwadze naturę stosunku prawnego, którego jest stroną.

Wyrok SN z dnia 30 czerwca 2020 r., III CSK 343/17

Standard: 45678 (pełna treść orzeczenia)