Świadczenia rodzinne - kryterium dochodu rodziny

Posłużenie się przez ustawodawcę kryterium dochodu rodziny (rodzin), umożliwiającym weryfikację sytuacji finansowej beneficjentów konkretnych świadczeń, nie jest arbitralne. Na tej podstawie ocenia się, czy podmiot ubiegający się o wsparcie rzeczywiście potrzebuje pomocy finansowej. Takie kryterium jest uzasadnione, ale jednocześnie powinno być efektywne. Musi zatem zakładać dokonywanie całościowej oceny sytuacji majątkowej potencjalnych beneficjentów świadczeń. Ocena ta nie może ograniczać się wyłącznie do niektórych źródeł dochodów, np. tych, które uzyskiwane są ze stosunku pracy lub innych form pracy najemnej. Powinna obejmować również inne źródła przysporzeń majątkowych, które w rzeczywisty sposób określają sytuację materialną danego podmiotu. Ustawodawca nie może także ignorować całościowej sytuacji materialnej potencjalnych beneficjentów. Co najmniej bowiem niektóre składniki majątku stanowić mogą tezauryzację dotychczasowego dochodu. W takiej sytuacji to cały zgromadzony majątek powinien być podstawowym źródłem finansowania potrzeb życiowych osób. Tym samym dopiero po wyczerpaniu składników majątkowych o charakterze tezauryzacyjnym można oczekiwać przysporzeń finansowych od całego społeczeństwa.

W obecnych warunkach społecznych coraz większe znaczenie mają dochody, których źródłem jest zgromadzony majątek. Należy odnotować, że coraz ważniejszym źródłem dochodów stają się także oszczędności. W latach 2000 - 2013 odsetek gospodarstw domowych posiadających oszczędności wzrósł z poziomu 23-24% do prawie 41% (por. Rynek pracy i wykluczenie społeczne w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza społeczna 2013. Raport tematyczny, red. I. E. Kotowska, Warszawa 2014, s. 148).

W tym kontekście posługiwanie się przez ustawodawcę kryterium dochodu rodziny powinno odnosić się do całokształtu sytuacji majątkowej, nie zaś samych dochodów. Nawiązanie wyłącznie do dochodów z pracy najemnej, chociaż stanowią one zasadnicze źródło przysporzeń, jest niewystarczające i trudne do przyjęcia w perspektywie zasady sprawiedliwości społecznej. Może przy tym utrudniać adekwatną ocenę sytuacji majątkowej rodziny mającej być beneficjentem świadczeń finansowanych przez całe społeczeństwo. Ustawodawca powinien ostrożnie posługiwać się kryterium dochodu rozumianego jako nowe środki finansowe, w oderwaniu od oceny całokształtu sytuacji majątkowej tego, kto domaga się przysporzeń pieniężnych od społeczeństwa. Regulacja taka może bowiem kolidować z zasadą sprawiedliwości.

Konieczność uwzględniania całokształtu sytuacji majątkowej rodziny pełni też istotną funkcję ochronną. Umożliwia dokonanie realnej oceny sytuacji finansowej także wówczas, kiedy mimo utrzymania dochodów na tym samym poziomie, rodzina traci - np. na skutek zdarzeń losowych - pozostałe składniki majątkowe. W takim wypadku adekwatna ocena sytuacji finansowej możliwa jest wyłącznie przy uwzględnieniu wszystkich źródeł finansowania oraz całego majątku pozostającego w dyspozycji danej rodziny.

Wyrok TK z dnia 21 października 2014 r., K 38/13, OTK-A 2014/9/104, Dz.U.2014/1443

Standard: 2438 (pełna treść orzeczenia)