Zawisłość sprawy i postępowania zależne (art. 19 rozp.)

W przypadku postępowań o separację i o rozwód wszczętych między tymi samymi stronami przed sądami dwóch państw członkowskich art. 19 ust. 1 i 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji takiej jak ta będąca przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, w której postępowanie przed sądem, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek w pierwszym państwie członkowskim, zostało umorzone po wszczęciu postępowania przed drugim sądem w drugim państwie członkowskim, kryteria zawisłości sprawy nie są już spełnione i w związku z tym jurysdykcja sądu, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek, powinna być postrzegana jako nieustalona.

Art. 19 rozporządzenia nr 2201/2003 jest zredagowany w sposób podobny do art. 27 rozporządzenia nr 44/2001, który zastąpił art. 21 konwencji brukselskiej, i ustanawia mechanizm postępowania w przypadkach zawisłości sprawy, który to mechanizm jest równoważny z tym przewidzianym w art. 27 rozporządzenia nr 44/2001 i art. 21 konwencji brukselskiej. Należy zatem uwzględnić rozważania Trybunału odnoszące się do tych dwóch artykułów.

Tak jak w przypadku art. 27 rozporządzenia nr 44/2001 i art. 21 konwencji brukselskiej pojęcie „ustalonej jurysdykcji” zawarte w art. 19 rozporządzenia nr 2201/2003 powinno być przedmiotem autonomicznej wykładni z uwzględnieniem systemu i celu aktu, który je zawiera (zob. podobnie wyroki Shearson Lehman Hutton, C-89/91, EU:C:1993:15, pkt 13; a także Cartier parfums-lunettes i Axa Corporate Solutions assurances, C-1/13, EU:C:2014:109, pkt 32).

W odniesieniu do celu przepisów dotyczących zawisłości sprawy zawartych w art. 19 rozporządzenia nr 2201/2003 należy zaznaczyć, że przepisy te służą unikaniu równoległych postępowań przed sądami różnych państw członkowskich i w rezultacie uniknięciu wydania sprzecznych orzeczeń (zob. wyrok Purrucker, C-296/10, EU:C:2010:665, pkt 64). W tym właśnie celu prawodawca Unii postanowił ustanowić jasny i skuteczny mechanizm do rozstrzygania przypadków zawisłości spraw (zob. analogicznie w odniesieniu do rozporządzenia nr 44/2001 wyrok Cartier parfums-lunettes i Axa Corporate Solutions assurances, C-1/13, EU:C:2014:109, pkt 40).

Jak wynika z wyrażeń „sąd, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek” i „sąd, do którego pozew lub wniosek wniesiono później” użytych w art. 19 ust. 1 i 3 rozporządzenia nr 2201/2003, wspomniany mechanizm opiera się na porządku chronologicznym, w jakim postępowania zostały wszczęte przed sądami.

W celu określenia momentu, w którym postępowanie przed sądem uważa się za wszczęte i tym samym ustalenia, który z sądów jest sądem, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek, należy odesłać do art. 16 wspomnianego rozporządzenia zatytułowanego „Wszczęcie postępowania przed sądem”.

Następnie do celów ustalenia, czy istnieje sytuacja zawisłości sprawy, z art. 19 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 wynika, że – w przeciwieństwie do przepisów art. 27 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001 mających zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych – w sprawach małżeńskich nie jest wymagane, by pozwy i wnioski wniesione do sądów różnych państw członkowskich miały tę samą podstawę roszczenia. Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 76 opinii, o ile ważne jest, by pozwy i wnioski dotyczyły tych samych stron, o tyle mogą one mieć różną podstawę roszczenia, pod warunkiem że dotyczą one separacji, rozwodu albo unieważnienia małżeństwa. Wykładnię tę popiera porównanie art. 19 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 2201/2003, które to porównanie pokazuje, że jedynie ten ust. 2 odnoszący się do sporów z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej uzależnia jego zastosowanie od tego, że wszczęte postępowania muszą mieć tę samą podstawę roszczenia. W konsekwencji sytuacja zawisłości spraw może istnieć, w przypadku gdy – tak jak w sprawie w postępowaniu głównym – przed sądami różnych państw członkowskich zostaną wszczęte dwa postępowania: o separację w jednym z nich oraz o rozwód w drugim albo gdy do obu sądów zostanie wniesiony pozew o rozwód.

W takich okolicznościach i w przypadku tożsamości stron zgodnie z art. 19 ust. 1 wspomnianego powyżej rozporządzenia sąd, do którego pozew lub wniosek wniesiono później, z urzędu zawiesza postępowanie do czasu stwierdzenia jurysdykcji sądu, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek. W tym względzie należy uznać, że dokonana przez Trybunał wykładnia art. 27 rozporządzenia nr 44/2001 obowiązuje także w odniesieniu art. 19 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003. A zatem dla ustalenia jurysdykcji sądu, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek, w rozumieniu art. 19 ust. 1 tego rozporządzenia wystarczy, by sąd, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek, nie stwierdził z urzędu braku swojej jurysdykcji i by żadna ze stron nie podniosła zarzutu braku jego jurysdykcji przed zajęciem stanowiska względnie do czasu zajęcia stanowiska uznawanego przez krajowe prawo procesowe za podjęcie obrony po raz pierwszy (zob. analogicznie wyrok Cartier parfums-lunettes i Axa Corporate Solutions assurances, C-1/13, EU:C:2014:109, pkt 44).

W przypadku gdy jurysdykcję, o której mowa powyżej, uważa się za ustaloną w świetle przepisów art. 3 rozporządzenia nr 2201/2003, sąd, do którego pozew lub wniosek wniesiono później, stwierdza brak swej jurysdykcji na rzecz sądu, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek zgodnie z art. 19 ust. 3 tego rozporządzenia.

Aby istniała sytuacja zawisłości sporu, ważne jest, by postępowania wszczęte między tymi samymi stronami i dotyczące powództw o rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa były zawisłe w tym samym czasie przed sądami różnych państw członkowskich. W sytuacji gdy dwa postępowania zostały wszczęte przed sądami różnych państw członkowskich, w przypadku umorzenia jednego z nich ryzyko niedających się pogodzić orzeczeń i tym samym sytuacja zawisłości sprawy w rozumieniu art. 19 rozporządzenia nr 2201/2003 przestają istnieć. Z tego wynika, że nawet przy założeniu, iż jurysdykcja sądu, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek, została ustalona w toku pierwszego postępowania, sytuacja zawisłości sprawy już nie istnieje i w konsekwencji jurysdykcja ta nie jest ustalona.

Taka sytuacja ma miejsce wskutek umorzenia postępowania przed sądem, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek. W takim przypadku sąd, do którego pozew lub wniosek wniesiono w drugiej kolejności, staje się sądem, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek w dniu tego umorzenia.

Wyrok TSUE z dnia 6 października 2015 r., C-489/14

Standard: 18688 (pełna treść orzeczenia)