Prorogacja jurysdykcji na podstawie art. 12 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003

Artykuł 12 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 należy interpretować w ten sposób, że pozwala on, dla potrzeb postępowania z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej, ustalić jurysdykcję sądu państwa członkowskiego, które nie jest państwem zwykłego pobytu dziecka, nawet jeżeli przed wybranym sądem nie toczy się żadne inne postępowanie.

Z brzmienie art. 12 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 wyraźnie wynika, że oferowana w nim możliwość prorogacji może działać wyłącznie na korzyść sądów tego państwa członkowskiego, w którym jurysdykcja jest wykonywana na podstawie art. 3 tego samego rozporządzenia w celu wydania orzeczenia w przedmiocie powództwa lub wniosku o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa.

W art. 12 ust. 2 sprecyzowano moment ustania jurysdykcji wykonywanej zgodnie z rzeczonym ust. 1, to jest moment, gdy orzeczenie uwzględniające albo oddalające powództwo lub wniosek o rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa stało się prawomocne, bądź – jeżeli postępowanie dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej jeszcze się toczy w chwili określonej powyżej – moment gdy orzeczenie w tym postępowaniu stało się prawomocne, bądź wreszcie – w dwóch wymienionych sytuacjach – moment gdy postępowania zostały zakończone z innej przyczyny. W przypadku prorogacji jurysdykcji przewidzianej w art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 brak jest przepisu równoważnego z tymże ust. 2.

Prorogacja jurysdykcji przewidziana w art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 w dziedzinie odpowiedzialności rodzicielskiej może mieć zastosowanie bez konieczności, by postępowanie w tej dziedzinie wiązało się z innym postępowaniem, zawisłym już przed sądem, na rzecz którego miałaby nastąpić prorogacja jurysdykcji. Taka wykładnia jako jedyna nie narusza skuteczności (effet utile) tego przepisu. Zawężenie jego zakresu zastosowania do sytuacji, gdy postępowanie z dziedziny odpowiedzialności rodzicielskiej może wiązać się z innym, już zawisłym postępowaniem, znacząco ograniczyłoby możliwości skorzystania z tej prorogacji, zważywszy, że potrzeba zainicjowania postępowania z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej może wystąpić niezależnie od każdego innego postępowania.

Z jednej strony, zgodnie z jego motywem 12 ustanowione w nim przepisy jurysdykcyjne zostały pomyślane jako pochodne dobra dziecka oraz, w szczególności, kryterium bliskości. Wynika stąd, że rozporządzenie to wywodzi się z koncepcji, zgodnie z którą przeważać powinno dobro dziecka (zob. podobnie wyrok Rinau, C‑195/08). Tymczasem ograniczenie możliwości skorzystania z prorogacji jurysdykcji przewidzianej w art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 do wypadków, w których postępowanie z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej może być powiązane z innym postępowaniem, wykluczyłoby możliwość skorzystania z tej prorogacji w licznych sytuacjach, mimo iż ta prorogacja jurysdykcji byłaby zgodna z dobrem dziecka.

Jak wynika z art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia nr 2201/2003, który w każdej sytuacji uzależnia możliwość zastosowania przewidzianej w nim prorogacji jurysdykcji nie tylko od wyraźnego lub w inny jednoznaczny sposób wyrażonego uznania tej prorogacji przez wszystkie strony postępowania w chwili wszczęcia postępowania, ale również od tego, by jurysdykcja sądów wybranego państwa członkowskiego była zgodna z dobrem dziecka – skorzystanie z tej prorogacji nie może w żadnym przypadku być sprzeczne z tymże dobrem dziecka.

Z drugiej strony motyw 5 rozporządzenia nr 2201/2003 przewiduje, że w celu zapewnienia równego traktowania wszystkich dzieci rozporządzenie to obejmuje wszystkie orzeczenia w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, łącznie ze środkami mającymi na celu ochronę dziecka, niezależnie od jakiegokolwiek związku z postępowaniem w sprawach małżeńskich. Wykluczenie wszelkiej możliwości prorogacji jurysdykcji w sprawach z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej wyłącznie z tego powodu, że rzeczone postępowanie nie może być powiązane z innym, zawisłym postępowaniem, odbyłoby się ze szkodą dla pełnej realizacji tego celu. Miałoby to miejsce w szczególności, jeżeli, jak sugeruje sąd odsyłający, wyrażenie „postępowania inne niż te, o których mowa w ust. 1” w rozumieniu art. 12 ust. 3 byłoby rozumiane w ten sposób, że obejmuje ono powództwa lub wnioski o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa, dla których jurysdykcja jednego z państw członkowskich zostałaby ustalona nie na podstawie art. 3 tego rozporządzenia, lecz na podstawie innego przepisu jurysdykcyjnego zawartego w tym akcie. Taka wykładnia wykluczałaby bowiem wszelką możliwość prorogacji jurysdykcji na podstawie rzeczonego ust. 3 w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej dotyczących dzieci rodziców, którzy nigdy nie byli małżeństwem lub uzyskali już orzeczenie rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa, a to byłoby sprzeczne ze wspomnianym celem polegającym na równym traktowaniu wszystkich dzieci.

Wyrok z dnia 12 listopada 2014 r., C‑656/13

Standard: 18678

Jurysdykcja w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, prorogowana zgodnie z art. 12 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 na rzecz sądu państwa członkowskiego, przed którym podmioty odpowiedzialności rodzicielskiej wszczęły postępowanie na podstawie wspólnego porozumienia, ustaje wraz z ogłoszeniem prawomocnego orzeczenia w ramach tego postępowania.

Przy dokonywaniu wykładni art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi (wyrok Van Buggenhout i Van de Mierop, C‑251/12). W tym względzie należy zauważyć, że ustalenie jurysdykcji sądu powinno nastąpić zgodnie z art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 „w chwili wniesienia pozwu” i zgodnie z art. 12 ust. 3 tego rozporządzenia „w chwili wszczęcia postępowania”. W tym zakresie art. 16 wspomnianego rozporządzenia uściśla, że uznaje się, iż postępowanie przed sądem zostało wszczęte zasadniczo „w chwili, w której pismo wszczynające postępowanie […] jest wniesione do sądu”.

Do celów prorogacji jurysdykcji art. 12 ust. 3 lit. b) rozporządzenia nr 2201/2003 wymaga w szczególności, by w chwili wszczęcia postępowania jurysdykcja sądów państwa członkowskiego innego niż państwo zwykłego pobytu dziecka została wyraźnie lub w inny jednoznaczny sposób uznana przez wszystkich uczestników postępowania.

A zatem z brzmienia art. 8 ust. 1 i art. 12 ust. 3 tego rozporządzenia wynika, że jurysdykcję sądu w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej należy zweryfikować i ustalić w każdym poszczególnym wypadku, gdy przed sądem wszczynane jest postępowanie, co oznacza, że nie utrzymuje się ona po zakończeniu zawisłego postępowania.

Jeśli chodzi o kontekst, w jaki wpisują się art. 8 ust. 1 i art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003, motyw 12 tego rozporządzenia uściśla, że jurysdykcja powinna należeć w pierwszej kolejności do sądów państw członkowskich zwykłego pobytu dziecka. Zgodnie z tym motywem art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi, że w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej jurysdykcję mają co do zasady sądy państwa członkowskiego zwykłego pobytu dziecka.

Na podstawie motywu 12 i art. 8 ust. 2 rozporządzenia nr 2201/2003 odstępstwa od tej jurysdykcji ogólnej dopuszcza się jedynie w określonych wypadkach zmiany miejsca zamieszkania dziecka, przewidzianych między innymi w art. 9 tego rozporządzenia lub w następstwie ugody zawartej między podmiotami odpowiedzialności rodzicielskiej, o której mowa w art. 12 ust. 3 rzeczonego rozporządzenia.

Ponadto z art. 9 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 wynika, że w wypadku zmiany miejsca zwykłego pobytu dziecka jurysdykcja sądów państwa członkowskiego poprzedniego miejsca zwykłego pobytu dziecka zostaje utrzymana jedynie w celu dokonania zmiany wydanego przez te sądy orzeczenia przed przeprowadzeniem się dziecka, a w każdym razie nie dłużej niż przez okres trzech miesięcy po przeprowadzce.

Co się tyczy celów realizowanych przez rozporządzenie nr 2201/2003, należy zauważyć, że na podstawie jego motywu 12 podstawy jurysdykcji w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej ustanowione w tym rozporządzeniu ukształtowane są zgodnie z zasadą dobra dziecka, w szczególności według kryterium bliskości, oraz że jeden z określonych w art. 12 ust. 3 lit. b) tego rozporządzenia warunków wymaga, by prorogacja jurysdykcji stosownie do tego przepisu była zgodna z tą zasadą.

Z tego wynika, że jurysdykcję w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej należy ustalić przede wszystkim w świetle zasady dobra dziecka.

Gdy przed sądem zostało wszczęte postępowanie zgodnie z art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003, dobro dziecka może podlegać ochronie jedynie w drodze badania w każdym poszczególnym wypadku, czy prorogacja jurysdykcji jest zgodna z tym dobrem.

Ponieważ wspomniany art. 12 ust. 3 ma na celu umożliwienie podmiotom odpowiedzialności rodzicielskiej wszczęcia, na podstawie wspólnego porozumienia i po spełnieniu innych przesłanek, postępowania przed sądem w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, co do oceny których sąd ten nie posiada zasadniczo jurysdykcji, nie można zakładać, że takie porozumienie trwa w dalszym ciągu we wszystkich wypadkach, po zakończeniu wszczętego postępowania i w odniesieniu do innych spraw, jakie mogą się później pojawić.

W rezultacie należy stwierdzić, że prorogacja jurysdykcji na podstawie art. 12 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 jest ważna tylko w odniesieniu do konkretnego postępowania, wszczętego przed sądem, którego jurysdykcja została prorogowana, i że jurysdykcja ta wygasa na rzecz sądu, któremu na podstawie art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia przysługuje jurysdykcja ogólna, wraz z ostatecznym zakończeniem postępowania leżącym u podstaw prorogacji jurysdykcji.

Wyrok TSUE z dnia 1 października 2014 r, C‑436/13

Standard: 18677