Wykonalność orzeczenia zarządzającego powrót dziecka

Nie można skutecznie żądać stwierdzenia, że przewidziane w art. 11 ust. 8 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz. WE 19/t.6, poz. 251) orzeczenie sądu właściwego nakazujące powrót uprowadzonego dziecka, zaopatrzone w świadectwo, o którym mowa w art. 42 rozporządzenia, nie podlega wykonaniu w państwie, do którego dziecko uprowadzono.

Jak wynika z preambuły rozporządzenia, wprowadziło ono szczególne uregulowania w wypadku bezprawnego uprowadzenia dziecka, mające doprowadzić do jego bezzwłocznego powrotu na terytorium państwa, z którego zostało uprowadzone. Co do zasady w takiej sytuacji mają zastosowanie przepisy Konwencji haskiej, którą uzupełniają przepisy rozporządzenie, a w szczególności art. 11. Jak wskazano w punktach 17 i 23 preambuły, sądy państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub w którym zostało bezprawnie zatrzymane, powinny mieć w szczególnych, należycie uzasadnionych przypadkach możliwość sprzeciwienia się jego powrotowi. Jednak powinno być możliwe zastąpienie takiego orzeczenia przez późniejsze orzeczenie sądu państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykły pobyt przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem. Jeżeli takie orzeczenie wymaga powrotu dziecka, powrót powinien nastąpić bez potrzeby przeprowadzenia szczególnego postępowania w sprawie uznania i wykonania tego orzeczenia w państwie członkowskim, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone. Z tego względu orzeczenia w sprawach powrotu dziecka, co do których w państwie członkowskim pochodzenia zostało wydane świadectwo, zgodnie z przepisami rozporządzenia, powinny być uznawane i wykonywane we wszystkich innych państwach członkowskich bez potrzeby dalszego postępowania. Warunki wykonywania tych orzeczeń podlegają prawu krajowemu. Cele i założenia, które legły u podstaw regulacji zawartych w rozporządzeniu, powinny stanowić zasadniczą wskazówkę interpretacyjną przy wykładni przepisów dotyczących wykonalności orzeczeń sądowych nakazujących powrót uprowadzonego bezprawnie dziecka do kraju pochodzenia.

Orzeczenie Sądu Wielkiej Instancji w Paryżu z dnia 11 kwietnia 2013 r. jest orzeczeniem wydanym w trybie przewidzianym w art. 11 rozporządzenia i stanowi orzeczenie, o którym mowa w art. 11 ust. 8. Jego wydanie poprzedziło wydanie przez sąd miejsca stałego pobytu dziecka, a więc sąd francuski, orzeczenia nakazującego powrót do Francji uprowadzonego dziecka, a następnie wydanie przez sąd kraju uprowadzenia dziecka, a więc sąd polski, orzeczenia na podstawie art. 13 Konwencji haskiej, odmawiającego powrotu dziecka na terytorium Francji (art. 11 ust. 6 rozporządzenia). W konsekwencji zostało wszczęte, na wniosek ojca dziecka, postępowanie przed jedynie właściwym sądem miejsca stałego pobytu dziecka, zakończone wydaniem orzeczenia Sądu Wielkiej Instancji w Paryżu z dnia 11 kwietnia 2013 r., nakazującego powrót dziecka na terytorium Francji. W stosunku do tego orzeczenia zostało też wydane przez ten Sąd świadectwo, o którym mowa w art. 42 rozporządzenia. W myśl art. 11 ust. 8, orzeczenie to podlega wykonaniu zgodnie z sekcją 4 rozdziału III, a więc na podstawie przepisów szczególnych zawartych w art. 40, 42, 43.

Przepisy rozporządzenia przewidują dwie drogi wykonywania orzeczeń dotyczących władzy rodzicielskiej i opieki nad dzieckiem. Droga ogólna wymaga uzyskania exequatur, a więc złożenia w państwie wykonania orzeczenia wniosku o jego uznanie i stwierdzenie wykonalności, jeżeli podlega ono wykonaniu w drodze egzekucji. W zakresie uznawania orzeczenia jest ona uregulowana w rozdziale III sekcja 1, w art. 21-27, natomiast w zakresie wykonalności w sekcji 2 i 3 rozdziału III, a więc w art. 28-36 i w art. 37-37. W ramach tej drogi można żądać - zgodnie z art. 21 - ustalenia, że orzeczenie podlega lub nie podlega uznaniu. Sąd bada wtedy m.in., czy zachodzą przesłanki nieuznania orzeczenia przewidziane w art. 23, w tym przesłanka zgodności z klauzulami porządku publicznego, do których należy także dobro dziecka. Podobnie w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności, toczącym się według przepisów prawa państwa wykonania (art. 30 ust. 1), mają zastosowanie art. 22-24, a więc wniosek o stwierdzenie wykonalności może być oddalony m.in. z przyczyn określonych w art. 23.

Do wykonania orzeczeń, o których mowa w art. 11 ust. 8, rozporządzenie przewiduje drogę szczególną, określoną w art. 40 i 42-45, której celem jest doprowadzenie do bezzwłocznego powrotu dziecka do państwa jego stałego pobytu, którego sąd, jako ostatni, wydał orzeczenie nakazujące powrót dziecka, zaopatrzone w świadectwo, o którym mowa w art. 42 ust. 2. Do tego sądu należy merytoryczne zbadanie wszystkich okoliczności decydujących o tym, czy dziecko ma powrócić do kraju, z którego zostało uprowadzone, w tym także okoliczności wymienionych w art. 23 rozporządzenia, oraz okoliczności, które legły u podstaw oddalenia wniosku o wydanie dziecka przez sąd kraju, do którego dziecko uprowadzono, a ocena ta ma uwzględniać dobro dziecka. Wydane przez ten sąd orzeczenie nakazujące powrót dziecka jest orzeczeniem ostatecznym, które ma być bezzwłocznie wykonane w kraju, do którego dziecko uprowadzono i nie podlega już tam jakiejkolwiek ocenie merytorycznej. Zgodnie z art. 42 ust. 1, orzeczenie takie uznaje się i wykonuje w innym państwie członkowskim bez potrzeby nadania klauzuli wykonalności oraz bez możliwości sprzeciwienia się uznaniu. Jest to procedura autonomiczna, zawierająca przepisy szczególne, mające pierwszeństwo przed przepisami przewidującymi drogę ogólną, zawartymi w sekcji 1, 2 i 3 rozdziału III. Jako przepisy szczególne wymagają wykładni ścisłej i nie dopuszczają możliwości stosowania, w drodze analogii, jak sugeruje skarżąca, przepisów regulujących ogólną drogę postępowania, w tym m.in. art. 21 ust. 3 lub art. 23.

Należy przy tym podkreślić, że przepisy rozporządzenia, jak również przepisy księgi trzeciej kodeksu postępowania cywilnego, dotyczące uznania i stwierdzenia wykonalności orzeczeń, nie przewidują możliwości wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie, że orzeczenie wydane przez sąd państwa obcego nie podlega wykonaniu, choć przewidują możliwość wystąpienia z wnioskiem o ustalenie, iż orzeczenie takie podlega lub nie podlega uznaniu (art. 21 ust. 3 rozporządzenia i art. 1148 k.p.c.) oraz z wnioskiem o stwierdzenie wykonalności takiego orzeczenia (art. 28 ust. 1 rozporządzenia i art. 1151 k.p.c.). Z tego względu w art. 42 ust. 1, stanowiącym o szczególnym trybie wykonania orzeczenia wskazanego w art. 11 ust. 8, stwierdzono tylko brak możliwości sprzeciwienia się uznaniu takiego orzeczenia. Z tego nie można jednak wywodzić, jak czyni skarżąca, że dopuszczalne jest sprzeciwianie się wykonalności takiego orzeczenia ani że możliwe jest stosowania w drodze analogii art. 21 ust. 3. To, że w art. 42 ust. 1 pominięto brak możliwości sprzeciwienia się wykonalności takiego orzeczenia, wynika jedynie z tego, iż przepisy rozporządzenia ani przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują możliwości żądania stwierdzenia, że orzeczenie wydane przez sąd państwa obcego nie podlega wykonaniu. Nie ma także podstaw do stosowania w tym przedmiocie, w drodze analogii, art. 21 ust. 3 rozporządzenia ani art. 1148 k.p.c., gdyż niewprowadzenie przez ustawodawcę możliwości żądania stwierdzenia, że orzeczenie nie podlega wykonaniu nie stanowi luki prawnej. Tym bardziej niedopuszczalne jest stosowanie takiej analogii w odniesieniu do przepisów szczególnych, którymi są art. 40 i art. 42-45 rozporządzenia.

Nie jest także trafna dokonana przez skarżącą wykładnia art. 40 ust. 2 rozporządzenia. Przepis ten, stwierdzający, że przepisy sekcji 4 nie stanowią przeszkody dla osoby, na której spoczywa odpowiedzialność rodzicielska we wnioskowaniu o uznanie i wykonanie orzeczenia zgodnie z przepisami sekcji 1 i 2 rozdziału III, nie może być rozumiany jako dopuszczający możliwość wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie, że orzeczenie, o którym mowa w art. 11 ust. 8, zaopatrzone w świadectwo przewidziane w art. 42, nie podlega wykonaniu w państwie uprowadzenia dziecka. Stanowi on bez wątpienia potwierdzenie autonomiczności odrębnej drogi prowadzącej do wykonywania orzeczeń, o których mowa w art. 11 ust. 8, oraz szczególnego charakteru przepisów regulujących tę drogę. Dopuszcza jedynie możliwość skorzystania przez uprawnionego z ogólnej drogi prowadzącej do wykonalności orzeczenia, a więc uzyskania exequatur, co jednak nie oznacza, że w takiej sytuacji nie ma zastosowania art. 42, wyłączający możliwość sprzeciwienia się uznaniu i wykonaniu orzeczenia.

W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jednolicie przyjmuje się, że wykonanie orzeczenia, o którym mowa w art. 11 ust. 8 rozporządzenia, zaopatrzonego w świadectwo zgodnie z art. 42, korzysta z autonomii zapobiegającej opóźnieniu powrotu dziecka do kraju, z którego zostało uprowadzone.

Przepisy art. 40-45 w związku z art. 11 ust. 8 mają charakter przepisów szczególnych, w stosunku do ogólnego trybu postępowania przewidzianego w przepisach sekcji 1, 2 i 3 rozdziału III, niemających zastosowania do orzeczenia, o którym mowa w art. 42. Sąd państwa wykonania nie może w żaden sposób sprzeciwić się uznaniu ani wykonaniu takiego orzeczenia, w stosunku do którego wydano świadectwo przewidziane w art. 42 ust. 2; może wyłącznie stwierdzić jego wykonalność na wniosek osoby uprawnionej, w trybie przewidzianym przepisami państwa wykonania orzeczenia. Wniosek taki nie jest jednak konieczny, gdyż orzeczenie jest bezpośrednio wykonalne, bez potrzeby stwierdzenia wykonalności i bez możliwości sprzeciwienia się uznaniu i wykonaniu orzeczenia (por. m.in. wyroki Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 2008 r., C-195/08, Rinau, z dnia 22 grudnia 2010 r., C-491/10, Zarraga przeciwko Pelz, i z dnia 22 grudnia 2010 r., C-497/10, Mercedi przeciwko Chaffe).

W konsekwencji należy uznać, że nie jest dopuszczalne żądanie stwierdzenia, iż przewidziane w art. 11 ust. 8 rozporządzenia orzeczenie sądu właściwego nakazujące powrót uprowadzonego dziecka, zaopatrzone w świadectwo, o którym mowa w art. 42 rozporządzenia, nie podlega wykonaniu w państwie, do którego dziecko uprowadzono.

Postanowienie SN z dnia 17 września 2014 r., I CSK 426/14

Standard: 39123 (pełna treść orzeczenia)