Bezprawne uprowadzenie albo zatrzymanie dziecka w rozumieniu art. 2 pkt 11 rozporządzenia nr 2201/2003

Artykuł 11 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 powinien być interpretowany w ten sposób, że w sytuacji takiej jak sytuacja w postępowaniu głównym, gdy dziecko urodziło się i przebywało w nieprzerwany sposób ze swoją matką przez kilka miesięcy, zgodnie ze wspólną wolą jego rodziców, w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, w którym ci ostatni mieli miejsce ich zwykłego pobytu przed urodzeniem się dziecka, początkowy zamiar rodziców odnośnie do powrotu matki wraz z dzieckiem do tego ostatniego państwa członkowskiego nie pozwala uznać, że dziecko to ma w nim miejsce „zwykłego pobytu” w rozumieniu tego rozporządzenia. W konsekwencji w takiej sytuacji wyrażona przez matkę odmowa powrotu wraz z dzieckiem do tego samego państwa członkowskiego nie może zostać uznana za „bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie” dziecka w rozumieniu wspomnianego art. 11 ust. 1.

Zgodnie z definicją pojęcia „bezprawnego uprowadzenia albo zatrzymania dziecka”, podaną w art. 2 pkt 11 rozporządzenia nr 2201/2003 w brzmieniu bardzo podobnym do brzmienia art. 3 konwencji haskiej z 1980 r., pojęcie to odnosi się do uprowadzenia lub zatrzymania dziecka, które narusza prawo do pieczy nad dzieckiem wynikające z orzeczenia sądowego, z mocy prawa lub z prawnie wiążącego porozumienia zgodnie z prawem „państwa członkowskiego, w którym dziecko bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt”.

Art. 11 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 stanowi, że przepisy tego artykułu stosuje się, jeżeli podmiot sprawujący pieczę nad dzieckiem wnosi do właściwych organów państwa członkowskiego pozew lub wniosek o wydanie orzeczenia na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. w celu doprowadzenia do powrotu dziecka bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymywanego „w państwie członkowskim innym niż państwo, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt”.

Z przepisów tych wynika, że pojęcie „zwykłego pobytu” stanowi centralny element przy ocenie zasadności wniosku o powrót. Taki wniosek może bowiem zostać uwzględniony tylko wtedy, gdy bezpośrednio przed zarzucanym uprowadzeniem lub zatrzymaniem dziecko miało zwykły pobyt w państwie członkowskim, do którego zgodnie z wnioskiem ma powrócić.

Co się tyczy rozumienia wyrażenia „zwykły pobyt” dziecka, należy przypomnieć, że rozporządzenie nr 2201/2003, podobnie jak konwencja haska z 1980 r., nie definiuje tego pojęcia. Przepisy tego rozporządzenia, które posługują się nim, nie zawierają też wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich w celu określenia znaczenia i zakresu tegoż pojęcia.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału pojęcie „zwykłego pobytu” powinno mieć jednolite znaczenie w rozporządzeniu nr 2201/2003. Tak więc wykładnia tego pojęcia dokonana w ramach art. 8 i 10 tego rozporządzenia, dotyczących międzynarodowej jurysdykcji sądów w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, ma zastosowanie do art. 11 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia (zob. podobnie wyrok z dnia 9 października 2014 r., C, C‑376/14 PPU, EU:C:2014:2268, pkt 54).

Zgodnie z tym orzecznictwem miejsce „zwykłego pobytu” dziecka odpowiada miejscu, gdzie dziecko wykazuje pewną integrację ze środowiskiem społecznym i rodzinnym. Do sądów krajowych należy ustalenie tego miejsca w oparciu o wszystkie szczególne okoliczności faktyczne danego przypadku (wyroki: z dnia 2 kwietnia 2009 r., A, C‑523/07, EU:C:2009:225, pkt 42; 44; z dnia 22 grudnia 2010 r., Mercredi, C‑497/10 PPU, EU:C:2010:829, pkt 47).

W tym celu, poza fizyczną obecnością dziecka na terytorium państwa członkowskiego należy uwzględnić inne czynniki, które powinny wykazać, że obecność ta nie ma w żadnym razie charakteru tymczasowego lub okazjonalnego i że pobyt dziecka wskazuje na taką integrację w środowisku społecznym i rodzinnym (wyrok z dnia 2 kwietnia 2009 r., A, C‑523/07, EU:C:2009:225, pkt 38). Wśród tych czynników należy wymienić trwałość, zgodność z prawem, warunki oraz motywy pobytu dziecka na terytorium danego państwa członkowskiego, jak również obywatelstwo dziecka (zob. podobnie wyrok z dnia 2 kwietnia 2009 r., A, C‑523/07, EU:C:2009:225, pkt 39). Ponadto kluczowe czynniki zmieniają się w zależności od wieku danego dziecka (wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r., Mercredi, C‑497/10 PPU, EU:C:2010:829, pkt 53).

Gdy dane dziecko jest niemowlęciem, jego środowiskiem jest w istocie środowisko rodzinne, tworzone przez osobę lub osoby stanowiące punkt odniesienia, z którymi dziecko żyje, które w rzeczywistości zajmują się dzieckiem i o nie dbają, i że w sposób nieuchronny dzieli ono środowisko społeczne i rodzinne tej osoby lub tych osób. W konsekwencji gdy – tak jak w sprawie w postępowaniu głównym – niemowlęciem zajmuje się faktycznie jego matka w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, w którym zwykle przebywa ojciec, należy wziąć pod uwagę w szczególności, z jednej strony, trwałość, zgodność z prawem, warunki oraz motywy jej pobytu na terytorium pierwszego państwa członkowskiego, a z drugiej strony, pochodzenie geograficzne i rodzinne matki, jak również stosunki rodzinne i społeczne zawiązane przez nią i przez dziecko w tym państwie członkowskim (zob. wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r., Mercredi, C‑497/10 PPU, EU:C:2010:829, pkt 54–56).

Jeśli chodzi o zamiar osiedlenia się rodziców wraz z dzieckiem w państwie członkowskim, Trybunał przyznał, że może on również zostać wzięty pod uwagę, gdy manifestuje się w pewnych oznakach zewnętrznych, takich jak zakup lub najem mieszkania w państwie członkowskim przyjmującym (zob. podobnie wyrok z dnia 2 kwietnia 2009 r., A, C‑523/07, EU:C:2009:225, pkt 40).

Tak więc zgodnie z orzecznictwem Trybunału sam zamiar rodziców nie może co do zasady być rozstrzygający przy określeniu miejsca zwykłego pobytu dziecka w rozumieniu rozporządzenia nr 2201/2003, lecz stanowi „wskazówkę” pozwalającą uzupełnić zbiór innych zgodnych poszlak. Znaczenie, jakie należy przypisać zamiarowi rodziców przy określeniu miejsca zwykłego pobytu dziecka, zależy rzeczywiście od okoliczności właściwych danemu przypadkowi (zob. podobnie wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r., Mercredi, C‑497/10 PPU, EU:C:2010:829, pkt 50, 51).

W tych okolicznościach przyjęcie, że zamiar wyrażony początkowo przez rodziców w kwestii powrotu matki wraz z dzieckiem do drugiego państwa członkowskiego, które było państwem ich zwykłego pobytu przed narodzinami dziecka, stanowi czynnik rozstrzygający, poprzez wprowadzenie w istocie ogólnej i abstrakcyjnej zasady, zgodnie z którą miejscem zwykłego pobytu niemowlęcia jest bezwzględnie miejsce zwykłego pobytu jego rodziców, wykraczałoby poza zakres pojęcia „zwykłego pobytu” w rozumieniu art. 2201/2003 i byłoby sprzeczne z ekonomiką, skutecznością i celem procedury powrotowej.

Zgoda lub brak zgody ojca – w ramach sprawowanego przez niego prawa do pieczy nad dzieckiem – na to, by dziecko pozostało w określonym miejscu, nie może stanowić decydującego czynnika przy określeniu miejsca „zwykłego pobytu” tego dziecka w rozumieniu rozporządzenia nr 2201/2003, co jest zresztą zgodne z twierdzeniem, że pojęcie to odzwierciedla w istocie kwestię faktyczną.

Wyrok TSUE z dnia 8 czerwca 2017 r., C‑111/17

Standard: 18666

Rozporządzenie ma na celu w szczególności zniechęcanie do uprowadzania dzieci z jednego państwa członkowskiego do drugiego, a, w przypadku gdy do takiego uprowadzenia dojdzie – spowodowanie, by powrót dziecka nastąpił niezwłocznie.

Wyrok TSUE z dnia 11 lipca 2008 r., C-195/08

Standard: 72938 (pełna treść orzeczenia)