Nauczycielskie świadczenia kompensacyjne

Prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w jednostkach, o których mowa w art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 1762 z późn. zm.) wyłącznie w charakterze nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego (art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, tekst jedn.: Dz. U. z 2022 r. poz. 301 z późn. zm.). Podjęcie zatrudnienia w tych jednostkach, ale w innym charakterze niż nauczyciela (np. w szkole na stanowisku konserwatora), nie powoduje zawieszania prawa do świadczenia kompensacyjnego.

W myśl art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego ulega zawieszenia niezależnie od wysokości osiąganego przychodu w przypadku podjęcia przez osobę pobierającą świadczenie pracy w jednostkach, o których mowa w art. 1 Karty Nauczyciela.

Należy zwrócić uwagę na brak precyzji ustawodawcy, gdyż „art. 1 Karty Nauczyciela” zawiera dwa ustępy, co utrudnia prowadzenie ścisłej wykładni, niezbędnej w tym przypadku. Zgodnie z art. 1 ust. 1 Karty Nauczyciela ustawie podlegają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w: 1) publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe; 2) zakładach poprawczych oraz schroniskach dla nieletnich; 3) publicznych kolegiach pracowników służb społecznych. Stosownie do ust. 2 tego artykułu ustawie podlegają również, w zakresie określonym ustawą między innymi: 1) nauczyciele mianowani lub dyplomowani zatrudnieni na stanowiskach, na których wymagane są kwalifikacje pedagogiczne, w: a) urzędach organów administracji rządowej, b) kuratoriach oświaty, c) specjalistycznej jednostce nadzoru, e) organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich oraz szkołami przy zakładach karnych; 4) pracownicy zatrudnieni u pracodawców niewymienionych w ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1-3, pełniący funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz kierowników praktycznej nauki zawodu, posiadający kwalifikacje określone dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą w wymiarze przewidzianym dla tych nauczycieli; 5) pracownicy zatrudnieni w Ochotniczych Hufcach Pracy na stanowiskach wychowawców, pedagogów oraz na stanowiskach kierowniczych, posiadający kwalifikacje, o których mowa w art. 9 ust. 1 pkt 1, wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą co najmniej w połowie obowiązującego ich czasu pracy.

Art. 1 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela dotyczy więc nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych, którzy wykonują prace pedagogiczne w różnorodnych szkołach, placówkach oraz instytucjach. Artykuł 1 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela akcentuje stronę podmiotową, a tylko pośrednio stronę przedmiotową przez powiązanie jej z wykonywaniem pracy dydaktycznej i wychowawczej co najmniej w połowie obowiązującego czasu pracy nauczycieli.

Ścisła wykładnia przedstawionych wyżej unormowań prowadzi do konkluzji, że zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych prawo do tego świadczenia ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu tylko w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w charakterze nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w jednostkach, o których mowa w art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela.

Podkreślenia wymaga, że katalog jednostek, o których mowa w art. 1 ust.1 i 2 Karty Nauczyciela jest szerszy niż katalog jednostek związanych z nabyciem prawa do świadczenia kompensacyjnego (art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych). Również z uwagi na obszerność tego katalogu jednostek (ograniczającą możliwość poszukiwania nowej pracy) uznać należy, że zawieszenie prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego może być spowodowane tylko podjęciem pracy na stanowiskach, w których są wymagane kwalifikacje nauczycielskie, w innych jednostkach niż te wymienione w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (przykładowo zawieszający skutek ma podjęcie pracy nauczyciela pedagoga w poradni psychologiczno-pedagogicznej). Podjęcie więc zatrudnienia w jednostkach, o których mowa w art. 1 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela, ale nie w charakterze nauczyciela, nie spowoduje zawieszania prawa do świadczenia.

Na marginesie można też wskazać, że do Sejmu wniesiono poselski projekt nowelizacji ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, w którym zaproponowano uchylenie ust. 2 w art. 9 ustawy. W projekcie tym podniesiono, że celem nowelizacji jest umożliwienie nauczycielom pobierającym świadczenie kompensacyjne podjęcia zatrudnienia na stanowisku pedagogicznym w jednostkach, o których mowa w art. 1 ustawy – Karta Nauczyciela z zachowaniem prawa do tego świadczenia. Celem ustawodawcy w art. 9 ust. 2 ustawy o świadczeniach kompensacyjnych było „… aby przeciwdziałać pozornemu odchodzeniu z zawodu nauczyciela przed osiągnięciem wieku emerytalnego, a następnie powrotowi do tego zawodu, ale już ze świadczeniem z budżetu państwa.” (Inetta Jędrasik-Jankowska, Komentarz do ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, [w:] Prawo do emerytury z ubezpieczenia i zabezpieczenia społecznego. Komentarz do ustaw z orzecznictwem, wyd. II, LEX). Projektodawcy uznali, że przedmiotowy projekt wychodzi naprzeciw poważnym brakom kadrowym w jednostkach systemu oświaty, a także nauczycielom aktualnie pobierającym świadczenie kompensacyjne, którzy biorąc pod uwagę jego wysokość są w trudnej sytuacji materialnej.

Krytycznie do tego projektu odniósł się Związek Powiatów Polskich argumentując, że projektowane rozwiązanie może doprowadzić do masowego przechodzenia uprawnionych nauczycieli na świadczenie kompensacyjne. Bowiem nauczyciel uprawniony do świadczenia, który aktualnie na takie świadczenie ze względu np. na jego wysokość by się nie zdecydował, po wejściu w życie zaproponowanych zmian, na pewno podejmie decyzję o przejściu na to świadczenie mając zagwarantowaną możliwość powrotu do zawodu, a tym samym dużo wyższe pobory (świadczenie kompensacyjne + wynagrodzenie).

Wyrok SN z dnia 10 lutego 2022 r., III USKP 109/21

Standard: 66042 (pełna treść orzeczenia)

W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że warunek osiągnięcia wieku 55 lat w przypadku kobiet powinien być spełniony- łącznie z pozostałymi warunkami nabycia prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego – w dniu rozwiązania stosunku pracy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2015 r., I UK 468/14, OSNP 2017 nr 7, poz. 89 i z dnia 18 maja 2017 r., II UK 235/16, niepublikowany). Jak bowiem trafnie wywiódł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 maja 2017 r., II UK 235/16, „zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, prawo do świadczenia powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia tego prawa, a (…), jednym z warunków nabycia prawa do tego świadczenia jest legitymowanie się stosownym wiekiem przed rozwiązaniem nauczycielskiego zatrudnienia, a nie po jego ustaniu. Nie chodzi więc o kwestię podejmowania zatrudnienia po rozwiązaniu nauczycielskiego stosunku pracy. Ustawa o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych nie zawiera negatywnej przesłanki wyłączającej prawo do tego świadczenia w przypadku podjęcia zatrudnienia po nabyciu uprawnień do świadczenia, a jedynie określa w art. 9 jego konsekwencje (zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia). Nie oznacza to wszakże potwierdzenia kierunku wykładni, z której wynikałoby (…), że wymagany art. 4 ust. 3 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych wiek można osiągnąć po rozwiązaniu nauczycielskiego zatrudnienia”.

Wyrok SN z dnia 26 lipca 2017 r., akt I UK 306/16

Standard: 10944 (pełna treść orzeczenia)

Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne jest substytutem (namiastką) emerytury nauczycielskiej z art. 88 ustawy z dnia 1 lutego 1982 r. - Karta Nauczyciel (jednolity tekst: Dz. U. z 2016 r., poz. 1379 ze zm.), bowiem prawo do niego mają ci nauczyciele, którzy zostali pozbawieni prawa do niej – wobec terminowego ograniczenia możliwości jej nabycia – w oparciu o art. 88 ust. 2a pkt 1 in fine Karty Nauczyciela. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że określone w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela warunki dotyczące okresów zatrudnienia i pracy w szczególnym charakterze muszą być spełnione do dnia ustania stosunku pracy nauczyciela (por. np. wyroki SN z dnia 20 listopada 2001 r., II UKN 626/00,; z dnia 24 marca 2009 r., I UK 269/08; z dnia 11 marca 2009 r., I UK 299/08 i z dnia 28 października 2014 r.). To zatem na moment rozwiązania stosunku pracy nauczycielskiej ocenia się spełnienie pozostałych przesłanek emerytury, a osiągnięcie po nim wymaganego okresu zatrudnienia i pracy w szczególnym charakterze oznacza brak prawa do emerytury.

Różnica w sposobie uregulowania przesłanek nabycia prawa do emerytury z art. 88 Karty Nauczyciela i nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego -oprócz zawężenia placówek oświatowych, w których powinna być wykonywana praca nauczycielska – polega także na wprowadzeniu dodatkowego warunku, tj. osiągnięcia stosownego wieku. Uprawniony jest zatem wniosek, że w przypadku prawa do świadczenia kompensacyjnego również i ten warunek musi być spełniony do dnia rozwiązania nauczycielskiego zatrudnienia, a nie po jego ustaniu.

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, prawo do świadczenia powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia tego prawa, a jak wskazano wyżej, jednym z warunków nabycia prawa do tego świadczenia jest legitymowanie się stosownym wiekiem przed rozwiązaniem nauczycielskiego zatrudnienia, a nie po jego ustaniu. Nie chodzi więc o kwestię podejmowania zatrudnienia po rozwiązaniu nauczycielskiego stosunku pracy. Ustawa o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych nie zawiera negatywnej przesłanki wyłączającej prawo do tego świadczenia w przypadku podjęcia zatrudnienia po nabyciu uprawnień do świadczenia, a jedynie określa w art. 9 jego konsekwencje (zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia). Nie oznacza to wszakże potwierdzenia kierunku wykładni, z której wynikałoby (jak przyjęły Sądy orzekające w niniejszej sprawie), że wymagany art. 4 ust. 3 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych wiek można osiągnąć po rozwiązaniu nauczycielskiego zatrudnienia.

Wyrok SN z dnia 18 maja 2017 r., II UK 235/16

Standard: 66045 (pełna treść orzeczenia)