Umowa majątkowa a doliczenie przedmiotu umowy do spadku

Uznania w oczach Sądu Apelacyjnego nie znalazły również twierdzenia pozwanej, że udział w spornym gospodarstwie rolnym, stanowiący przedmiot umowy z dnia 15 czerwca 2004 r. o rozszerzeniu wspólności majątkowej małżeńskiej, nie podlega doliczeniu do spadku na podstawie art. 993 k.c. Przede wszystkim wypada podkreślić, że umowa majątkowa małżeńska na podstawie art. 47 i n. k.r. i o., mocą której małżonkowie rozszerzają wspólność ustawową małżeńską na prawo majątkowe, wchodzące w skład majątku odrębnego, przy czym jest to jedyny element tej umowy, w istocie nie stanowi umowy majątkowej małżeńskiej. Istotą tej umowy nie są bowiem modyfikacje samego ustroju majątkowym małżonków, poprzez np. włączenie do majątku wspólnego pewnej kategorii przedmiotów, a jedynie osiągnięcie skutku w postaci przeniesienia określonego prawa podmiotowego do innego majątku.

Brak zatem właściwego dla umów majątkowych małżeńskich regulacyjnego charakteru (tak jeszcze na gruncie art. 22 k.r. S. Breyer i S. Gross w: Kodeks rodzinny Komentarz, pod red. M. Grudzińskiego i J. Ignatowicza, Warszawa 1959, s. 150, na gruncie k.r. i o. J. Pietrzykowski w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, pod red. J. Pietrzykowskiego, warszawa 1990, s. 259, A. Dyoniak w: glosa do uchwały SN z 15 stycznia 1992 r., III CZP 142/91, OSP 1993, Nr 5, poz. 92, tak też uchwała SN z dnia 14 czerwca 1963 r., III CO 24/63, OSNC 1964, Nr 5, poz. 88).

Powyższe rozważania należy odnieść do umowy z dnia 15 czerwca 2004 r. Jest to również czynność prawna mająca postać rozporządzenia nieodpłatnego, albowiem małżonek, z którego majątku odrębnego przeniesiono składnik do majątku wspólnego, nie uzyskuje w ramach tej umowy na rzecz majątku odrębnego żadnego ekwiwalentu. W chwili zawierania umowy małżeńskiej spadkodawca Z. B. (1) posiadał majątek odrębny w postaci gospodarstwa rolnego, natomiast pozwana J. B. (1) nie posiadała majątku odrębnego. Będąca więc przedmiotem analizy umowa majątkowa małżeńska miała za przedmiot rozszerzenie wspólności jedynie o gospodarstwo rolne. Należy zatem zgodzić się z tezą Sądu I instancji, że spadkodawca dokonał nieodpłatnego przysporzenia, zbliżonego swoim charakterem do umowy darowizny na rzecz żony - pozwanej, w postaci rozszerzenia ustroju ustawowej wspólności majątkowej na swój majątek odrębny (obecnie osobisty).

W konsekwencji udział w gospodarstwie rolnym objęty tą umową, podlega uwzględnieniu przy obliczeniu należnego powódce zachowku. Powyższą tezę wspierają również wnioski wynikające z wykładni art. 993 k.c. Na gruncie tego unormowania, jako darowizny należy traktować nie tylko umowy zawarte na podstawie art. 888 k.c., lecz również wszelkie inne czynności, mocą których dochodzi do nieodpłatnego przysporzenia. Odmienna wykładnia sprzeciwiłaby się celowi powyższego przepisu, jakim jest ochrona należnego zachowku. Oceny czy w danym stanie faktycznym nastąpiło nieodpłatne przysporzenie dokonuje sąd (tak orzeczenie SN z dnia 17 czerwca 1953 r., II C 534/53, OSN 1954, poz. 60).

Wyrok SA w Łodzi z dnia 25 marca 2014 r., I ACa 1204/13

Standard: 18506 (pełna treść orzeczenia)