Następcza niemożność wykonania świadczenia wzajemnego w całości (art. 495 § 1 k.c.)

Wykładnia językowa przepisów art. 495 § 1 i 2 KC nie wskazuje na to, że użyte w ich treści zwroty obejmują zakaz odmiennej regulacji skutków niemożności następczej świadczenia jednej ze stron, wywołanej przyczyną niezawinioną przez żadną z nich. Stosowanie systemowej interpretacji nie pozwala na konstruktywne wnioski dotyczące mocy obowiązującej tych postanowień, skoro umiejscowione zostały wśród przepisów regulujących wykonanie i konkretnie określone skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych i nie ma podstaw do uznania, że stanowią one grupę przepisów imperatywnych lub semiimperatywnych, co mogłoby oddziaływać na wszystkie przepisy z tego działu.

Celem wprowadzenia obu jednostek redakcyjnych art. 495 KC było uregulowanie skutków następczej niemożności świadczenia jednej strony, które uwzględnia interesy obu stron. Spełnia ono funkcję dopełnienia całkowitego unormowania kwestii wiążących się z niewykonaniem zobowiązania z umów wzajemnych, określając preferowany przez ustawodawcę model rozwiązania. Przepis ten może być zatem rozumiany jako bezwzględnie wiążący, w tym znaczeniu, że do jego zastosowania dochodzi wówczas, gdy strony umowy nie postanowiły inaczej albo w ogóle tego zagadnienia nie ułożyły.

Zgodnie z art. 495 § 1 KC w sytuacji, w której jedno ze świadczeń wzajemnych stało się w całości niemożliwe, konsekwencją tego jest zwolnienie obu stron z obowiązku świadczenia i zwrotowi podlega świadczenie wcześniej otrzymane, ponieważ z istoty zobowiązań wzajemnych wynika, że świadczenia stron są ze sobą powiązane i jedno stanowi odpowiednik drugiego.

Wyrok SN z dnia 21 marca 2013 r., III CSK 223/12

Standard: 18384 (pełna treść orzeczenia)

Wytworzenie się między stronami umowy, której przedmiotem jest zapewnienie bliskiej osobie mieszkania i opieki w zamian za świadczenie pieniężne, trwałych stosunków uniemożliwiających wspólne zamieszkiwanie, może być uznane za następczą niemożność świadczenia w rozumieniu art. 495 § 1 k.c.

W literaturze wskazuje się, że obiektywna niemożliwość świadczenia oceniana jest „od strony” świadczenia i polega na stwierdzeniu, czy konkretnego świadczenia nie może wykonać jedynie dłużnik, czy jest ono niewykonalne także dla innych osób. Z reguły bowiem osobiste wykonanie świadczenia nie jest konieczne i dłużnik może korzystać z pomocy innych osób, a nawet powierzyć im wykonanie zobowiązania.

Zwraca się jednak uwagę na to, że są sytuacje, w których dłużnik nie może zostać zastąpiony w spełnieniu świadczenia. Jest tak wtedy, kiedy świadczenie w zgodny z umową sposób może spełnić tylko indywidualnie określony dłużnik, ponieważ tylko on ma niezbędne do tego kwalifikacje psychofizyczne. Jeśli je utraci po zawarciu umowy - dojdzie do następczej niemożliwości świadczenia, mimo że - obiektywnie - świadczenie - mógłby zrealizować także kto inny. Podręcznikowym przykładem jest zamówienie portretu u malarza, który przed jego namalowaniem w wyniku wypadku utracił wzrok lub władzę w ręce. Mimo że wykonanie portretu nie jest umiejętnością właściwą tylko jemu, jednak niepowtarzalne cechy talentu tego malarza są niezastępowalne jako konieczny element umówionego świadczenia. Tego rodzaju ograniczenia, powodujące, że świadczenia jest nierozerwalnie powiązane z konkretną osobą, mogą wynikać nie tylko z jej umiejętności, ale także z konstrukcji stosunku zobowiązaniowego.

Wyrok SN z dnia 10 września 2009 r., V CSK 58/09

Standard: 18385 (pełna treść orzeczenia)