Aktualizacja (urealnienie) zasiłku chorobowego

Przepis art. 43 uśp zmierza do utrzymania reguły, że podstawą wymiaru zasiłku chorobowego w stosunku do pracowników jest wynagrodzenie, a w stosunku do osób niebędących pracownikami przychód w okresie bezpośrednio poprzedzającym okres zasiłkowy (zob. wyrok SN z 12 lutego 2004 r. w sprawie II UK 235/03, OSNP.2004.20.355). Jest to cel zgodny z funkcją zasiłku tego rodzaju - choroba przejściowo uniemożliwia zarobkowanie, a zasiłek chorobowy zastępuje utracone z tej przyczyny przychody (zob. wyrok SN z 5 kwietnia 2005 r. w sprawie I UK 372/04, OSNP.2005.21.343). Jak jednak twierdzi Sąd Najwyższy w wyroku w sprawie II UK 235/03, założeniem było to, że wynagrodzenie lub przychód ubezpieczonego podejmującego pracę lub działalność stanowiącą tytuł ubezpieczenia chorobowego po zakończeniu okresu zasiłkowego zmienia się na korzyść ubezpieczonego. Zdaniem Sądu Najwyższego, może jednak wystąpić sytuacja, że ubezpieczony po upływie okresu zasiłkowego osiąga wynagrodzenie lub przychód w kwocie niższej od kwoty będącej podstawą wymiaru zasiłku chorobowego. W obu wypadkach, w razie ponownego powstania prawa do zasiłku chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego oblicza się na nowo, uwzględniając wynagrodzenie lub przychód z okresu przerwy tylko wówczas, gdy przerwa trwała co najmniej 3 miesiące kalendarzowe. Przy tym, zgodnie z tezą wyroku Sądu Najwyższego w sprawie I UK 372/04, "trzymiesięczny termin", o którym stanowi art. 43 uśp, obejmuje pełne miesiące kalendarzowe i do jego obliczania nie ma zastosowania art. 112 zdanie pierwsze ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (j.t. Dz.U.2016.380, ze zm.; "[t]ermin oznaczony w (...) miesiącach (...) kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca"). Określenia "miesiąc" i "miesiąc kalendarzowy" to dwa różne pojęcia języka prawnego, którym - w świetle zakazu wykładni synonimicznej - nie można nadawać tożsamego znaczenia. Jednocześnie nie zachodzą żadne okoliczności szczególne, które usprawiedliwiałyby odstąpienie od tego zakazu (zob. wyrok w sprawie I UK 372/04).

Celem zakwestionowanej w niniejszej sprawie regulacji jest zagwarantowanie ubezpieczonemu niezdolnemu do pracy z powodu choroby świadczenia w wysokości pozostającej w odpowiedniej relacji do wynagrodzenia za pracę lub przychodu z tytułu działalności gospodarczej, które zostały utracone z powodu tej niezdolności. Uwzględniając ten cel można wskazać wspólną cechę istotną uzasadniającą równe traktowanie podobnych podmiotów prawa. W ocenie Trybunału, stanowi ją posiadanie statusu osoby ubezpieczonej w razie choroby oraz bycie niezdolnym do pracy ze względu na chorobę. Te dwie cechy wyznaczają krąg podmiotów uprawnionych do zasiłku chorobowego, które powinny być traktowane z poszanowaniem zasady równości (por. wyrok TK z 16 listopada 2010 r. w sprawie P 86/08, III.5.2.5). Po dokonaniu analizy treści art. 43 uśp można sformułować wniosek, że ustawodawca w tym przepisie zróżnicował sytuację prawną wyszczególnionych osób w zależności od tego, czy między okresami pobierania zasiłków tego samego rodzaju lub innego rodzaju wystąpiła przerwa wynosząca 3 miesiące kalendarzowe lub dłużej, czy też przerwy o takim rozmiarze nie było. Tym samym przyjęte w kwestionowanym przepisie kryterium różnicowania podmiotów podobnych to przerwa w okresach pobierania zasiłków tego samego lub innego rodzaju wynosząca co najmniej 3 miesiące kalendarzowe. Przy czym ten okres obejmuje pełne kolejne nazwane miesiące stanowiące 3/12 części roku kalendarzowego (zob. wyrok SN w sprawie I UK 372/04; A. Rzetecka-Gil, Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Komentarz, Warszawa 2009, s. 161-162).

Z konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego skarżący w niniejszej sprawie nie może bowiem wywodzić uprawnień o danej treści (jakiejś konkretnej postaci świadczenia - zasiłku chorobowego). Tym samym ustawodawcy przysługiwała względna swoboda ukształtowania treści prawa do zasiłku chorobowego, a przez to także różnicowania sytuacji prawnej podmiotów tego prawa. Decyzja ustawodawcy w tym zakresie wymagała zharmonizowania potrzeb i oczekiwań społecznych oraz możliwości ich zaspokojenia (zależy od sytuacji gospodarczej państwa, relacji liczby osób pracujących do płacących składki, liczby świadczeniobiorców oraz ich zamożności, utrwalonych w danym społeczeństwie schematów zabezpieczania sobie egzystencji w okresie osłabienia sił witalnych, a także przewidywanych trendów gospodarczych i społecznych, zwłaszcza demograficznych).

Co do zasady - ustawodawca w ramach przyjmowanej regulacji powinien uwzględniać związek między wysokością opłacanej składki na ubezpieczenie a wysokością świadczenia przysługującego w związku z zaistnieniem ryzyka ubezpieczeniowego. Nie jest to jednak zależność absolutna, a systemu świadczeń chorobowych nie należy traktować wyłącznie jako mechanizmu, w którym każdy beneficjent otrzymuje świadczenie dokładnie w takim wymiarze, jaki wiąże się z jego uczestnictwem w finansowaniu tego systemu. Wynika to z obowiązywania zasady solidarności międzypokoleniowej czy, szerzej, zasady solidaryzmu społecznego oraz powszechności i względnej jednolitości kryteriów przyznawania świadczeń i ich określania. Zasada solidaryzmu społecznego, wyrażająca się potrzebą przyznania świadczeń umożliwiających zaspokojenie co najmniej podstawowych potrzeb osób ubezpieczonych, implikuje konieczność ukształtowania systemu świadczeń z uwzględnieniem także tych osób, które w mniejszym lub nawet niewielkim zakresie partycypowały w jego finansowaniu.

W ocenie Trybunału, decyzji ustawodawcy o przyjęciu w zaskarżonym przepisie kryterium okresu 3 miesięcy kalendarzowych nie można zarzucić dowolności naruszającej zasadę równości. Przerwa między okresami pobierania zasiłków tego samego rodzaju lub innego rodzaju, wymagana do tego, aby ponownie ustalić podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, nie powinna być zbyt krótka (3 miesiące nie budzą zasadniczych wątpliwości), a jej określenie przez odwołanie się do miesięcy kalendarzowych jest spójne z pozostałymi unormowaniami systemu ubezpieczeń chorobowych.

Odpowiednio długi okres przerwy, którego określenie pozostaje w zakresie względnej swobody prawodawcy, równoważy to, że niekiedy wynagrodzenie lub przychód ubezpieczonego podejmującego pracę lub działalność gospodarczą stanowiącą tytuł ubezpieczenia chorobowego po zakończeniu okresu zasiłkowego ulega zmianie na korzyść ubezpieczonego, a innym razem może wystąpić sytuacja, w której ubezpieczony po upływie okresu zasiłkowego osiąga wynagrodzenie lub przychód w kwocie niższej od kwoty będącej podstawą wymiaru zasiłku chorobowego (por. wyrok SN w sprawie II UK 235/03). Z kolei odwołanie się w kwestionowanym przepisie do miesięcy kalendarzowych koresponduje z tym, że podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pracę wypłacone za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, a w odniesieniu do niepracownika (w tym przedsiębiorcy) - przychód za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Płatnik składek na ubezpieczenie chorobowe, a więc zarówno pracodawca (wypłacający wynagrodzenie za pracę co najmniej raz w miesiącu), jak i ubezpieczony przedsiębiorca, rozliczają składki za każdy miesiąc kalendarzowy. Termin wyznaczony do "korekty" podstawy wymiaru zasiłku chorobowego odpowiada zatem, co do zasady, trzem cyklom obrachunkowym wysokości wynagrodzenia lub przychodu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Zważywszy na cel art. 43 uśp, o którym była mowa wyżej, taka korelacja między okresami rozliczenia składek na ubezpieczenie chorobowe i okresami przerw w prawie do zasiłku z tytułu niezdolności do pracy jest w pełni uzasadniona (por. wyrok SN w sprawie I UK 372/04).

Wyrok TK z dnia 12 lipca 2016 r., SK 40/14, OTK-A 2016/57, Dz.U.2016/1248

Standard: 2392