Dwuetapowość postępowania w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką

Wramach postępowania o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką można wyróżnić fazę stricte rozpoznawczą i wykonawczą (realizacyjną) (por. uchwałę SN z dnia 9 lutego 2007 r., III CZP 156/06). Pogląd ten nawiązuje do systematyki kodeksu postępowania cywilnego, w którym przepisy regulujące orzekanie i wykonanie orzeczenia w sprawach o odebranie osoby ulokowano bezpośrednio po sobie w obrębie jednej jednostki redakcyjnej, stanowiącej element części pierwszej kodeksu postępowania cywilnego, obejmującej postępowanie rozpoznawcze. Stanowisko to nie przekreśla jednak faktu, że postępowanie wykonawcze toczące się po wydaniu prawomocnego orzeczenia nakazującego odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, choć funkcjonalnie związane z postępowaniem, w którym wydano orzeczenie co do istoty sprawy, ma samodzielny charakter i nie jest nieodzownym elementem postępowania o odebranie osoby.

To, czy postępowanie wykonawcze zostanie wszczęte, zależy wyłącznie od zachowania zobowiązanego i inicjatywy uprawnionego; uprawniony nie jest ponadto związany żadnym terminem, w którym - w braku dobrowolnej realizacji orzeczenia - powinien zwrócić się do sądu o zlecenie kuratorowi przymusowego odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką (art. 598[6] k.p.c.). Uwzględnienie tego etapu postępowania przy badaniu, czy doszło do zakończenia sprawy w kontekście temporalnego rozgraniczenia zakresu zastosowania norm procesowych, byłoby zatem nieoperatywne i prowadziłoby do zbyt dalekiego odsunięcia w czasie stosowania nowego - z założenia doskonalszego - reżimu prawnego.

Brak racji funkcjonalnych, dla których postępowania wykonawcze wszczęte nawet po upływie długiego czasu po wejściu w życie ustawy nowelizującej miałyby być prowadzone w reżimie dawnych unormowań z tego tylko powodu, że faza rozpoznawcza postępowania o odebranie osoby była w toku w chwili wejścia w życie nowego stanu prawnego (por. również odpowiednio postanowienie SN z dnia 20 października 2010 r., III CZP 72/10, w którym przyjęto, że zakończenie postępowania o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką w rozumieniu art. 598[2] § 2 k.p.c. dotyczy fazy adjudykacyjnej tego postępowania i nie wymaga zakończenia postępowania wykonawczego, kierując się m.in. założeniem, że w niektórych sprawach nie dochodzi w ogóle do wykonania orzeczenia o odebraniu dziecka).

Postanowienie SN z dnia 30 czerwca 2021 r., I CSKP 365/21

Standard: 88475 (pełna treść orzeczenia)

Regulację postępowania w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostających pod opieką (art. 598[1]-598[13] k.p.c.) wprowadzono do kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 19 lipca 2001 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 98, poz. 1069). W ramach tego postępowania można wyróżnić fazę rozpoznawczą oraz fazę wykonawczą (realizacyjną).

Faza rozpoznawcza może przebiegać według art. 598[1] -598[5] k.p.c. lub stanowić część postępowania rozpoznawczego dotyczącego innego rodzaju spraw, np. postępowania opiekuńczego dotyczącego władzy rodzicielskiej, w tym postępowania o zmianę rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej zawartego w wyroku orzekającym rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa, albo postępowania w sprawie o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa (zob. ponadto art. 598[13]).

Faza wykonawcza natomiast zawsze podlega przepisom art. 598[6]-598[12] k.p.c., bez względu na to, w którym postępowaniu zapadło orzeczenie o odebraniu osoby.

Uchwała SN z dnia 9 lutego 2007 r., III CZP 156/06

Standard: 18350 (pełna treść orzeczenia)