Pouczenia strony przez sąd oraz procesowe skutki uchybienia obowiązkowi (art. 5 k.p.c.)

Z art. 5 k.p.c. nie wynika powinność sądu o charakterze ogólnego obowiązku do udzielania w każdym wypadku pouczeń osobom stającym przed sądem, tylko dlatego, że występują bez zawodowego pełnomocnika. Udzielenie pouczenia musi być w danej sytuacji uzasadnione, zależy od oceny i uznania sądu (postanowienie SN z dnia 15 września 2011 r., II CZ 53/11). Dlatego też możliwość udzielania przez sąd stronom i uczestnikom postępowania występujących w sprawie bez profesjonalnego pełnomocnika potrzebnych wskazówek co do czynności procesowych oraz pouczania ich o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań nie może być rozumiana jako obowiązek zastępowania inicjatywy dowodowej stron, czy też obowiązek udzielania pouczeń w sytuacji, gdy ochrona praw procesowych tego nie wymaga. Dotyczy to w szczególności zachowań strony przy podejmowaniu czynności oczywiście zrozumiałych dla każdego (wyroki SN: z dnia 11 października 2000 r., II UKN 33/00, oraz z dnia 9 lutego 2000 r., III CKN 590/98).

Pouczenie, o którym mowa w art. 5 k.p.c., ze względu na prawo do bezstronnego sądu i odpowiadający mu obowiązek przestrzegania przez sąd zasady równego traktowania stron, może być stosowane wyłącznie wtedy, gdy istnieje ku temu uzasadniona potrzeba, zwłaszcza gdy brak takiego współdziałania ze stroną może mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia. Zakres tego obowiązku wyznacza potrzeba procesowa (por. wyrok SN z dnia 20 stycznia 2011 r., I UK 267/10).

Wyrok SN z dnia 16 grudnia 2021 r., II USKP 119/21

Standard: 70271 (pełna treść orzeczenia)

Z art. 5 KPC nie wynika powinność sądu o charakterze bezwzględnego obowiązku udzielania w każdym wypadku pouczeń osobom stającym przed sądem tylko dlatego, że występują bez zawodowego pełnomocnika.

Udzielenie pouczenia musi być uzasadnione oraz zależy od oceny i uznania sądu. Sąd powinien udzielać pouczeń, tak aby zachować bezstronność i nie wywołać wrażenia lub narazić się na zarzut stronniczości drugiej strony. Takie wnioski i funkcję art. 5 KPC po jego zmianie potwierdza orzecznictwo.

Brak pouczenia nie powoduje nieważności postępowania lecz rozważany jest w aspekcie naruszenia przepisu postępowania (art. 5 KPC), mającego wpływ na wynik sprawy (art. 398[3] § 1 pkt 2 KPC). Odnosi się to również do ubezpieczonych odwołujących się od decyzji organu rentowego.

Nie każde naruszenie prawa procesowego art. 5 KPC (i potencjalnie art. 117 KPC) składa się na nieważność postpowania (art. 379 pkt 5 KPC), tak jak nie każde naruszenie przepisów postępowania ma wpływ na wynik sprawy (art. 398[3] § 1 pkt 2 KPC). O wyniku sprawy decyduje prawo materialne,

Postanowienie SN z dnia 21 marca 2018 r., II UK 231/17

Standard: 20186 (pełna treść orzeczenia)