Wniesienie zażalenia do sądu niewłaściwego

Sąd niewłaściwy, do którego skierowano zażalenie podlegające rozpoznaniu na podstawie art. 394[1a] § 1 k.p.c. przez inny skład sądu pierwszej instancji, przekazuje zażalenie do rozpoznania sądowi właściwemu (art. 200 § 1[4] w związku z art. 391 § 1, art. 397 § 3 i art. 394[1a] § 2 k.p.c.).

Prawidłowe oznaczenie sądu właściwego nie jest konstrukcyjnym wymaganiem zażalenia (por. uchwałę SN z dnia 15 maja 2013 r., III CZP 91/12). Specyfika sądu właściwego do rozpoznania zażalenia, nawet jeżeli polega na tym, że sądem tym jest sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, orzekający w innym składzie, co skutkuje pozbawieniem zażalenia waloru dewolutywności, nie jest także wystarczająca do przyjęcia, że chodzi o rodzajowo odmienny środek zaskarżenia. Bezwzględną dewolutywnością nie cechuje się również klasyczny model zażalenia, z drugiej zaś strony szczególna właściwość sądu pierwszej instancji, który wydał zaskarżone orzeczenie, nie ma kategorycznego charakteru, ponieważ w razie niemożności utworzenia składu do rozpoznania zażalenia w sądzie pierwszej instancji właściwym do rozpoznania zażalenia staje się sąd drugiej instancji (art. 394[1a] § 3 k.p.c.). W opozycji do takiej kwalifikacji stoi także technika legislacyjna przyjęta w art. 741 § 2 i art. 767[4] § 11 k.p.c., która staje się zrozumiała tylko przy założeniu, że unormowane w tych przepisach zażalenie, z zastrzeżeniem przewidzianych w nich odrębności, jest zażaleniem w rozumieniu art. 394 i n. k.p.c., co uzasadnia, że w zakresie wykraczającym poza te odrębności powinno być rozpoznawane zgodnie z art. 394 § 2 i 3 oraz art. 395-397 k.p.c. (art. 13 § 2 k.p.c.).

Za traktowaniem zażaleń podlegających rozpoznaniu na podstawie art. 394[1a] § 1 i art. 394[2] k.p.c. jako wyjątków od regulacji modelowej, nie zaś jako odmiennego środka zaskarżenia, przemawia także argument a rubricam, związany z umiejscowieniem tych unormowań w jednej jednostce systematycznej kodeksu, zatytułowanej „Zażalenie” (art. 394-398 k.p.c.).

Założenie, że przewidziane ustawą przypadki zażalenia, do którego rozpoznania jest właściwy inny skład sądu wydającego zaskarżone orzeczenie, należy kwalifikować jako odstępstwa od modelowej konstrukcji zażalenia wyrażonej w art. 394 w związku z art. 395-397 k.p.c., a nie odrębny rodzajowo środek zaskarżenia, należy uznać za operatywne także dlatego, że pozwala ono sformułować jasną wskazówkę interpretacyjną co do reżimu procesowego licznych przypadków zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji, w których ustawa nie wskazuje, jaki sąd jest właściwy do jego rozpoznania. Dotyczy to zwłaszcza, choć nie tylko, postępowania nieprocesowego (por. art. 518 k.p.c., a także np. art. 505[20] § 4, art. 505[27]a § 4, art. 727, art. 1144[2] § 4, art. 1179 § 3, art. 1180 § 3 k.p.c.).

Uchwała SN z dnia 27 listopada 2020 r., III CZP 12/20

Standard: 54110 (pełna treść orzeczenia)

Sąd niewłaściwy, do którego skierowano zażalenie, przekazuje je do rozpoznania sądowi właściwemu (art. 200 § 1 w związku z art. 391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c.).

Brak wystarczających argumentów do przyjęcia, że zażalenie skierowane do niewłaściwego sądu podlega odrzuceniu jako z innych przyczyn niedopuszczalne.

Zażalenie zawierające oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, spełnia wymaganie formalne przewidziane w art. 126 § 1 pkt 1 k.p.c. bez względu na to, czy oznaczenie to jest merytorycznie poprawne (wskazuje sąd właściwy). Uchybienie polegające na wadliwym oznaczeniu sądu, do którego zażalenie jest skierowane, nie będąc brakiem formalnym zażalenia, nie podlega postępowaniu naprawczemu przewidzianemu w art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. ani nie może stać się przyczyną odrzucenia zażalenia na podstawie art. 370 in fine k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. (w wypadku zażalenia do Sądu Najwyższego - w związku z art. 394[1] § 3 i art. 398[6] § 3 k.p.c.).

Artykuł 200 § 1 k.p.c. dotyczy przekazania sprawy, przez co zasadniczo rozumie się sprawę jako będącą przedmiotem postępowania cywilnego całość, podczas gdy zastosowanie tego przepisu w rozważanym wypadku oznaczałoby przekazanie sprawy tylko w określonym stadium postępowania. Ten dysonans łagodzi fakt, że termin sprawa ma kilka znaczeń i jednym z nich jest sprawa w znaczeniu techniczno-procesowym, którą stanowi zespół czynności procesowych stron i sądu rozpoczętych wniesieniem pozwu (wniosku) i zakończonych wydaniem prawomocnego wyroku (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, zasada prawna, OSNC 2008, nr 11, poz. 122). Ponadto przekazanie sprawy w określonej fazie zapoczątkowanej wniesieniem środka odwoławczego sądowi właściwemu do jego rozpoznania następuje na podstawie art. 200 § 1 k.p.c. zastosowanego odpowiednio, a więc z uwzględnieniem modyfikacji uzasadnionej specyfiką tego przypadku.

Stosownie do art. 200 § 1 k.p.c., podstawę przekazania sprawy stanowi stwierdzenie przez sąd swej niewłaściwości. Oznacza to, że w rozważanym przypadku orzec o przekazaniu może jedynie sąd, do którego zażalenie skierowano, a nie sąd, za pośrednictwem którego je wniesiono. Sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, po wykonaniu wymaganych czynności w postępowaniu międzyinstancyjnym, powinien więc przedstawić zażalenie sądowi, do którego skierował je skarżący, a ten sąd - jeżeli stwierdzi swą niewłaściwość - przekaże je do rozpoznania sądowi właściwemu. Taka decyzja procesowa może nastąpić tylko w formie postanowienia.

Z tych względów przedstawione zagadnienie należało rozstrzygnąć w ten sposób, że sąd niewłaściwy, do którego skierowano zażalenie przekazuje je do rozpoznania sądowi właściwemu na podstawie odpowiednio zastosowanego art. 200 § 1 k.p.c.

Poczynione rozważania dotyczą zarówno zażaleń przysługujących do Sądu Najwyższego, jak i przysługujących do sądu powszechnego. Model zażalenia do Sądu Najwyższego, który rozpoznaje je w toku instancji, zasadniczo pokrywa się z ogólnym modelem zażaleń, a specyfika postępowania przed Sądem Najwyższym, poza przymusem adwokacko-radcowskim, dotyczy kwestii nieistotnych dla analizowanego zagadnienia. Z tego względu art. 200 § 1 k.p.c. ma zastosowanie odpowiednio w obu sytuacjach, na podstawie art. 391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c., gdy postanowienie wydaje sąd powszechny, oraz art. 394[1] § 3 i art. 398[21] k.p.c., gdy orzeka Sąd Najwyższy. Charakter i skutki rozważanego uchybienia oraz wskazany sposób postępowania są takie same, bez względu na to, czy uchybienia dopuścił się zawodowy pełnomocnik czy strona działająca osobiście, należycie pouczona (art. 357 § 2 i 327 § 1 k.p.c.).

Uchwała SN (7) z dnia 15 maja 2013 r., III CZP 91/12

Standard: 18264 (pełna treść orzeczenia)