Status repatriantów w zakresie ubezpieczenia emerytalno-rentowego

Z art. 67 ust. 1 Konstytucji nie wynika ani obowiązek korzystniejszego traktowania w zakresie zabezpieczenia społecznego osób uznanych za repatriantów niż pozostałych osób, które nabyły obywatelstwo polskie w inny sposób, ani też prawo do zaliczenia okresów nieopłacania składek jako okresów składkowych przez sąd powszechny po przeprowadzeniu postępowania dowodowego. Ustawodawca w ramach swobody kształtowania systemu ubezpieczeń społecznych jest legitymowany do uzależnienia nabycia prawa do emerytury od uprzedniego uzyskania przez zainteresowanego statusu repatrianta i przedstawienia dokumentu potwierdzającego uzyskanie takiego statusu.

Zgodnie z art. 16 ust. 2 ustawy o repatriacji, organem właściwym do wydania decyzji o uznaniu za repatrianta jest wojewoda właściwy ze względu na zamierzone miejsce osiedlenia się osoby. W postępowaniu ubezpieczeniowym rozstrzygnięcie innego organu - wojewody jest rozstrzygnięciem wstępnym, wymaganym do uzyskania szczególnych uprawnień emerytalnych przez osoby uznane za repatriantów. Uznanie za repatrianta jest zatem koniecznym warunkiem, by ZUS uznał okresy zatrudnienia za granicą za okresy składkowe. W podobny sposób ustawodawca uregulował sytuację kombatantów, którzy by zaliczyć okres działalności kombatanckiej jako okres składkowy, muszą uzyskać wcześniej decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych o uznaniu za kombatanta, a następnie przedstawić organowi emerytalnemu stosowne zaświadczenie o uzyskaniu takiego statusu (art. 117 ust. 4 u.e.r. z FUS).

Trybunał podziela pogląd Sądu Najwyższego, że: "decyzja wojewody, o której mowa w art. 16 ust. 2 ustawy o repatriacji, dotycząca osoby «o polskim pochodzeniu», jak i decyzja wydawana w trybie art. 41 tej ustawy w stosunku do osób, które przed dniem wejścia w życie ustawy «nabyły obywatelstwo polskie», jest wiążąca tak dla organu rentowego jak i dla sądu (sąd jest nią związany jako decyzją administracyjną pochodzącą od właściwego organu, wydaną w przewidzianym trybie i na podstawie obowiązującego prawa), stanowiąc co prawda akt deklaratoryjny, ale konieczny i zawierający sui generis element konstytutywny, dopiero bowiem od chwili jej wydania, osoba ubiegająca się uzyskuje status repatrianta, z konsekwencjami (uprawnieniami) określonymi także w ustawie o emeryturach i rentach" (zob. cytowaną uchwałę Sądu Najwyższego w sprawie o sygn. I UZP 6/08).

Wyrok TK z dnia 29 maja 2012 r., SK 17/09, OTK-A 2012/5/53, Dz.U.2012/643

Standard: 2350 (pełna treść orzeczenia)

Polski system zabezpieczenia społecznego uzależnia wysokość świadczenia emerytalnego i rentowego od udziału ubezpieczonego w jego tworzeniu. "Świadczenia z ubezpieczenia społecznego przysługują w zamian za składkę ubezpieczeniową wnoszoną do systemu. Składka jest podstawą tworzenia funduszu ubezpieczeniowego (...)" (zob. I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, Warszawa 2007, s. 129). Z tych względów do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty niezbędne jest zatrudnienie w kraju bądź za granicą, od którego odprowadzane są składki na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS).

Zasada ta znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie sądów powszechnych przyjmujących, że warunkiem zaliczenia okresów pracy repatriantów za granicą do okresów składkowych i ustalania podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego jest odprowadzanie składek na ubezpieczenie społeczne w kraju, nawet gdy praca wykonywana była za granicą (zob. uchwały Sądu Najwyższego z: 16 września 2004 r., sygn. akt III UZP 3/04, OSNP nr 7/2005, poz. 98 oraz 29 marca 2006 r., sygn. akt II UK 115/05, OSNP nr 7-8/2007, poz. 105). Podobnie doktryna prawna uznaje, że wysokość emerytury repatrianta, który nie był wcześniej objęty polskim ubezpieczeniem społecznym, ustala się na podstawnie art. 23 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (zob. komentarz do art. 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, [w:] K. Antonów, M. Bartnicki, Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz, Warszawa 2007). Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z 29 marca 2006 r. (sygn. akt II UK 115/05), każdy ubezpieczony, w tym repatriant, musi posiadać określony okres składkowy pozwalający na ustalenie podstawy wymiaru emerytury. Dopiero wtedy może uzyskać zwiększenie świadczenia ze względu na posiadane okresy ubezpieczenia (składkowe i nieskładkowe). W przypadku repatriantów okres zatrudnienia za granicą zaliczany jest do okresów składkowych (art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz art. 16 ust. 4 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji, Dz. U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1118, ze zm.).

Fakt uzyskania statusu repatrianta pozwala na objęcie osób, które nie były obywatelami Rzeczypospolitej, polskim systemem ubezpieczeń społecznych i tym samym wypłacanie emerytury lub renty z FUS, mimo że nie współtworzyły tego funduszu. Natomiast status repatrianta nie gwarantuje, że okres zatrudnienia, w którym składki były odprowadzane za granicą, będzie stanowił podstawę wymiaru emerytury.

Z uwagi na to, że system ubezpieczeń społecznych wyraża się bezwzględnym przestrzeganiem równości formalnej bez możliwości odmiennych rozwiązań dotyczących sytuacji indywidualnych, nie jest możliwe, przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego na podstawie art. 15 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ustalenie tej podstawy repatriantom, którzy odprowadzali swoje składki za granicą.

Postanowienie TK z dnia 16 czerwca 2009 r., SK 12/07, OTK-A 2009/6/95

Standard: 2351 (pełna treść orzeczenia)