Nabycie prawa do emerytury (ryzyko emerytalne)

Trybunał przypomniał, że nabycie prawa do emerytury zależy od spełnienia warunków wskazanych w Konstytucji oraz w przepisach ustawy; dopiero po ich spełnieniu powstaje obowiązek świadczenia, trwający do śmierci uprawnionego. Do warunków tych zalicza się osiągnięcie wieku emerytalnego i posiadanie określonego stażu ubezpieczeniowego. Ich spełnienie wymaga odpowiednio długiego czasu. Stąd nabywanie prawa do emerytury jest procesem wieloletnim. Od spełnienia przez określony podmiot wskazanych w przepisach prawa warunków koniecznych i wystarczających nabycia prawa do emerytury należy odróżnić sytuację, w której w stosunku do konkretnego zainteresowanego wydano decyzję stanowiącą podstawę realizacji nabytego prawa (tzw. decyzję emerytalną). Decyzja taka ma charakter deklaratoryjny, tj. stwierdza zajście chronionej sytuacji i spełnienie (bądź niespełnienie) wszystkich warunków nabycia prawa do świadczenia. Uwzględniając powyższe uwagi, można mówić o nabyciu prawa do emerytury przez imiennie określony podmiot, co jest potwierdzone wydaną przez upoważniony organ decyzją emerytalną, oraz o nabyciu uprawnienia w sensie spełnienia wszystkich przewidzianych prawem warunków, lecz przed wydaniem stosownej decyzji, a także o zazwyczaj kilkudziesięcioletnim okresie nabywania uprawnień emerytalnych.

Wyrok TK z dnia 7 maja 2014 r., K 43/12, OTK-A 2014/5/50, Dz.U.2014/684

Standard: 2382 (pełna treść orzeczenia)

Prawo do emerytury powstaje ex lege po spełnieniu się warunków wymienionych w przepisach (z reguły wieku i stażu). Jego realizacja następuje natomiast po zajściu zdarzenia objętego ubezpieczeniem (zob. I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, Warszawa 2009, s. 29 i n.). Zdarzeniem prawnym uzasadniającym realizację prawa do emerytury jest ryzyko emerytalne, którego treść określa ustawodawca. Teoretycznie istnieją dwie możliwości ustalenia treści tego ryzyka: osiągnięcie określonego przez ustawę wieku zwanego emerytalnym albo prawo do zaprzestania pracy po osiągnięciu określonego wieku emerytalnego. Przy pierwszej koncepcji emerytura jest wypłacana po dożyciu określonego wieku, niezależnie od dalszego zatrudnienia (dodanym warunkiem nabycia prawa jest ewentualnie staż ubezpieczeniowy). Przyjęcie tego rozwiązania ma taki skutek, że nie można stosować instytucji zawieszenia prawa do emerytury w razie kontynuowania przez emeryta pracy. Druga koncepcja polega na tym, że emeryturę przyznaje się nie z tytułu dożycia określonego wieku, lecz w wypadku zrealizowania prawa do odejścia z rynku pracy po osiągnięciu określonego wieku. W tej koncepcji samo osiągnięcie określonego wieku (i ewentualnie stażu pracy) nie są zatem wystarczającymi warunkami nabycia prawa do emerytury. Możliwe jest w takiej sytuacji także stosowanie konstrukcji zawieszenia prawa do emerytury, bo tak rozumiane ryzyko może przestać zachodzić, jeśli emeryt wróci na rynek pracy, tj. znów zostanie zatrudniony (zob. I. Jędrasik-Jankowska, op.cit., s. 240 i n.).

Wyrok TK z dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12, OTK-A 2012/10/121, Dz.U.2012/1285

Standard: 2383 (pełna treść orzeczenia)

Ryzyko emerytalne jest związane z ustaleniem granicy wieku emerytalnego. Ustawodawca bierze pod uwagę wiele czynników: biologicznych, społeczno-ekonomicznych i finansowych, które dopiero w razie łącznego ich rozpatrywania mogą stworzyć spójną konstrukcję omawianego ryzyka. Element biologiczny jest związany z naturalnym zjawiskiem starzenia się organizmu i stopniową utratą przez ludzi zdolności do wykonywania pracy zarobkowej. Element społeczno-ekonomiczny wieku emerytalnego wiąże się z aktualnymi tendencjami na rynku pracy, tj. stopą i strukturą bezrobocia oraz kwestiami demograficznymi, zaś finansowy związany jest z utrzymaniem stabilności systemu emerytalnego (por. szerzej na ten temat w literaturze: K. Antonów, Prawo do emerytury, Warszawa 2003, s. 29-34; J. Handschke, K. Łyskawa, J. Ratajczak, Ryzyko emerytalne w systemie zabezpieczenia na starość, [w:] Społeczne aspekty ubezpieczenia, red. T. Szumlicz, Warszawa 2005, s. 141 i n.). Dostosowanie progu wieku emerytalnego do rzeczywistej utraty zdolności do pracy w odniesieniu do poszczególnych jednostek nie jest możliwe, zarówno z uwagi na szeroki zakres podmiotów objętych ubezpieczeniem, jak i subiektywne odczucia ubezpieczonych co do okresu życia, w którym następuje utrata zdolności do pracy. Złagodzenie schematyzmu ustalania wieku emerytalnego w odniesieniu do ogółu ubezpieczonych osiąga ustawodawca w drodze zróżnicowania tego wieku, opierając się na takich kryteriach jak płeć czy rodzaj wykonywanej pracy.

Wyrok TK z dnia 15 lipca 2010 r., K 63/07, OTK-A 2010/6/60, Dz.U.2010/137/925

Standard: 2384 (pełna treść orzeczenia)