Obciążenie hipoteką przymusową zabezpieczającą wierzytelności publicznoprawnych (art. 81 p.u.)

Powstaje wątpliwość, czy w ogóle po ogłoszeniu upadłości nieruchomość upadłego, wchodząca w skład masy upadłości, może być obciążona hipoteką przymusową zabezpieczającą wierzytelności publicznoprawne, wynikające z tytułów określonych w ordynacji podatkowej.

W aktualnym stanie prawnym brak podstaw do wywiedzenia takiego zakazu wprost lub pośrednio z prawa upadłościowego i naprawczego, ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ustawy Ordynacja podatkowa. Za dopuszczalnością obciążenia przemawia prowadzenie w toku postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu działalności gospodarczej, skutkującej powstawaniem wierzytelności zarówno cywilnoprawnych jak i publicznoprawnych. Wskazane należności publicznoprawne (podatkowe) kwalifikowane są w orzecznictwie, jako koszty postępowania upadłościowego w rozumieniu art. 230 ust. 3 pkt 4 u.p.n. w brzmieniu obowiązującym do dnia 2 maja 2009 r., następnie wydatki niezbędne dla osiągnięcia celu postępowania, wchodzące w skład kosztów postępowania upadłościowego w rozumieniu art. 230 ust. 1 i 2 u.p.n. (por. wyrok z dnia 21 maja 2002 r., III RN 67/01, uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2006 r., III CZP 34/06, OSNC 2007, Nr 4, poz. 50; uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 r., III CZP 73/09, OSNC 2010, Nr 5, poz. 65). Należności te, jako zobowiązania do masy upadłości, w toku upadłości układowej nie są obejmowane układem, a w toku upadłości likwidacyjnej nie podlegają wpisowi na listę wierzytelności i, jakkolwiek powinny być zaspakajane z bieżąco uzyskiwanych sum, nie zawsze jest to możliwe.

Wprawdzie konsekwencją tego zaliczenia jest i tak uprzywilejowanie wynikające z uwzględnienia w kategorii pierwszej (art. 342 ust. 1 pkt 1 u.p.n.) ale, skoro wierzytelności związane z czynnościami prawnymi podejmowanymi po ogłoszeniu upadłości mogą uzyskać zabezpieczenie w postaci hipoteki umownej, brak podstaw do przyjęcia, że możliwość taka wyłączona jest co do należności publicznoprawnych i odpowiednio hipoteki przymusowej.

Zauważyć należy, że wierzytelności zabezpieczone hipoteką korzystają, na tzw. zasadzie odrębności, z pierwszeństwa zaspokojenia z sumy uzyskanej z likwidacji obciążonej nieruchomości (art. 345-346 p.u.n.), lecz nie ma to znaczenia dla zaliczenia do kategorii należności w oparciu o art. 342 p.u.n.

Postanowienie SN z dnia 10 lipca 2013 r., V CSK 409/12

Standard: 18006 (pełna treść orzeczenia)