Zbycie przez upadłego mienia, które podlega wyłączeniu (art. 71 p.u.)

Norma określona w art. 71 ust. 1 Pr.upadł. obejmuje jedynie przypadki zbycia mienia po ogłoszeniu upadłości. Zasadą jest bowiem, że składniki mienia nienależące do majątku upadłego podlegają wyłączeniu z masy upadłości in natura. Winny być wstępnie kwalifikowane jako masa upadłości, a zatem pozostawać w niej in natura w dacie ogłoszenia upadłości.

Pogląd ograniczający zastosowanie art. 71 ust. 1 Pr. upadł. do przypadków zbycia przez upadłego mienia podlegającego wyłączeniu przed ogłoszeniem upadłości znajduje uzasadnienie przede wszystkim w tym, że najczęściej po ogłoszeniu upadłości upadły nie sprawuje zarządu masą upadłości, a zatem art. 71 ust. 1 Pr. upadł. (podobnie jak będący jego wzorem art. 28 § 1 Pr. upadł. z 1934 r.) ze względów praktycznych powinien dotyczyć przede wszystkim przypadku zbycia mienia przez upadłego przed ogłoszeniem upadłości. Co więcej, w art. 71 ust. 1 Pr. upadł. brak ograniczenia czasowego, w sposób bezpośredni zawężającego jego zastosowanie do zbycia mienia w okresie przed lub po ogłoszeniu upadłości. Wreszcie wykładnia ta najpełniej realizuje ochronę osób trzecich i zasadę, by zaspokojenie wierzycieli upadłego następowało tylko z majątku upadłego.

11. Natomiast na rzecz poglądu przeciwnego przemawia znacznie więcej argumentów, o istotnie większej wadze. Uwzględniając, że jednym z najważniejszych skutków ogłoszenia upadłości jest powstanie masy upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego (art. 61 Pr. upadł), nie może budzić wątpliwości, że zaspokojeniu wierzycieli upadłego powinien służyć wyłącznie majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, z wyjątkami określonymi w art. 63-67a. Ustalenie składu masy upadłości jest jedną z pierwszych i podstawowych czynności w postępowaniu upadłościowym, zaś składniki mienia nienależące do majątku upadłego podlegają wyłączeniu z masy upadłości. Ta konstatacja w sposób jednoznaczny naprowadza na wniosek, że norma art. 71 ust. 1 Pr. upadł. obejmuje jedynie przypadki zbycia mienia po ogłoszeniu upadłości. Zasadą jest bowiem, że składki mienia nienależące do majątku upadłego podlegają wyłączeniu z masy upadłości in natura. Winny zatem być wstępnie kwalifikowane jako masa upadłości, a zatem pozostawać w niej in natura w dacie ogłoszenia upadłości.

Jeżeli zbycie składnika mienia nienależącego do dłużnika (który później stanie się upadłym) i skuteczne nabycie go przez nabywcę ma miejsce przed ogłoszeniem upadłości, wówczas w dacie ogłoszenia upadłości mienie nienależące do dłużnika w masie upadłości nie pozostaje (a zatem nie może podlegać wyłączeniu). Samo zaś zbycie mienia osoby trzeciej może rodzić roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, ewentualnie roszczenie odszkodowawcze, te zaś oczywiście mogą być dochodzone w postępowaniu upadłościowym jedynie w drodze zgłoszenia wierzytelności na listę.

Nie można pominąć również wykładni uwzględniającej wskazówki językowe: art. 71 ust. 1 Pr. upadł. wskazuje na zbycie przez upadłego, a tę kwalifikację dłużnik nabywa dopiero z chwilą ogłoszenia upadłości (art. 185 § 1 Pr. upadł). Prawo upadłościowe rozróżnia pojęcia dłużnik i upadły, przy czym tym pierwszym terminem posługuje się w sytuacji, gdy mowa o czynnościach dokonywanych przed ogłoszeniem upadłości. Wprawdzie można dostrzec przypadki, w których przepisy prawa upadłościowego używają terminu upadły na oznaczenie jego działań przed ogłoszeniem upadłości (np. 97, 127-129 Pr. upadł.), jednakże jest to uzasadnione kontekstem wypowiedzi.

Kolejny argument wykładni językowej związany jest z tym, że w art. 71 ust. 1 Pr. upadł. wspomniano o zbyciu mienia podlegającego wyłączeniu, a kwalifikację tę mienie może uzyskać dopiero z chwilą ogłoszenia upadłości.

Wreszcie, interpretacja rozciągająca normę art. 71 ust. 1 Pr. upadł. na rozporządzenie mieniem przez upadłego przed ogłoszeniem upadłości prowadziłaby do uprzywilejowanie wierzycieli, których mienie zostało zbyte przed ogłoszeniem upadłości i w związku z tym również ewentualne roszczenia tych wierzycieli związane z tym zbyciem powstały przed ogłoszeniem upadłości, w stosunku do innych wierzycieli, których wierzytelności również powstały przed dniem ogłoszenia upadłości, i którzy muszą dochodzić zaspokojenia swoich wierzytelności w trybie zgłoszenia wierzytelności i podziału funduszów masy upadłości. Co więcej, wierzyciel taki byłby w lepszym położeniu w przypadku ogłoszenia upadłości swojego dłużnika, niż gdyby prowadził wobec niego egzekucję syngularną świadczenia należnego mu z tytułu zbycia mienia.

Wyrok SN z dnia 15 października 2020 r., I CSK 17/19

Standard: 63819 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Według art. 71 ust. 1 Pr. upadł., o wyodrębnieniu świadczenia w masie upadłości można mówić nie tylko wtedy, gdy wpłynie ono na odrębny rachunek bankowy.

Według art. 71 ust. 1 pr.up. zindywidualizowana suma pieniężna będąca świadczeniem wzajemnym (zapłatą) za sprzedaż rzeczy niebędącej własnością sprzedającego (rzeczy cudzej - w niniejszej sprawie szyn), aby mogła być uznana za świadczenie otrzymane w zamian za zbycie przez upadłego mienia, które podlega wyłączeniu, nie musi znajdować się na samodzielnym rachunku bankowym. Nie ma przy tym decydującego znaczenia okoliczność, że pieniądze na wspólnym rachunku od razu łączą się z innymi pieniędzmi, zaś tylko trzymanie ich na samodzielnym rachunku bankowym pozwalałoby na stwierdzenie, że są one wyodrębnione.

Wyrok SN z dnia 1 grudnia 2017 r., I CSK 114/17

Standard: 64427 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy