Zrzeczenie się uprawnienia do żądania odsetek za opóźnienie

Wierzyciel może zrzec się wynikającego z art. 481 § 1 k.c. uprawnienia do żądania odsetek za opóźnienie.

Ani w art. 481 k.c., ani w żadnym innym przepisie odnoszącym się do unormowania w nim zawartego nie został sformułowany zakaz zrzekania się przez wierzyciela uprawnienia do żądania odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Nie można też przyjąć, że zakaz taki wynika z charakteru przyznanego wierzycielowi przez art. 481 § 1 k.c. uprawnienia do żądania odsetek za opóźnienie.

Przepis art. 481 § 1 k.c. jest niewątpliwie wyrazem wyważenia interesów obu stron zobowiązania wynikającego z umowy, gdy dłużnik zobowiązany jest do świadczenia pieniężnego; w imię ochrony interesu wierzyciela przyznaje mu, niezależnie od woli stron wyrażonej w umowie, uprawnienie do żądania odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia przez dłużnika. Należy zauważyć, że jest oczywiste, iż skorzystanie z tego uprawnienia zależy wyłącznie od woli wierzyciela.

W art. 481 § 1 k.c. nie można dopatrzyć się przepisu statuującego dalej idącą ochronę wierzyciela, polegającą na ograniczeniu jego woli takiego ułożenia stosunku umownego z dłużnikiem, według którego wykluczona byłaby możliwość zrzeczenie się uprawnienia do żądania odsetek za opóźnienie. Takie zrzeczenie może być w określonych stosunkach między stronami korzystne dla wierzyciela, gdyż może zachęcać dłużnika do zawarcia umowy, która jest w interesie wierzyciela. Nie pozbawia przy tym wierzyciela uprawnienia do żądania naprawienia przez dłużnika szkody w razie zwłoki w wykonaniu zobowiązania (art. 481 § 3 k.c.).

Zrzeczenie się, o którym mowa, nie sprzeciwia się zatem co do zasady ani treści, ani celowi stosunku umownego między stronami, ani zasadom współżycia społecznego. W myśl zasady swobody umów (art. 3531 k.c.), zamieszczenie takiego zastrzeżenia w umowie jest więc dopuszczalne.

Nie bez znaczenia jest, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia niepieniężnego, kodeks cywilny, gdy przepis szczególny nie stanowi inaczej, nie zapewnia wierzycielowi żadnego uprawnienia płynącego wprost z ustawy, którego realizacja pozwalałaby na zrekompensowanie szkody wynikłej z opóźnienia. Jedynie stosownie do art. 483 § 1 k.c. strony mogą zastrzec w umowie, że naprawienie szkody poniesionej przez wierzyciela na skutek wykonania zobowiązania niepieniężnego z opóźnieniem nastąpi przez zapłatę kary umownej.

Przewidziana przez kodeks cywilny ochrona wierzyciela zobowiązania pieniężnego jest zatem dalej idąca niż ochrona wierzyciela zobowiązania niepieniężnego. Jednakże porównywalność pozycji wierzycieli obu rodzaju zobowiązań nie pozwala na konstruowanie tej ochrony poza granice wyraźnie wyznaczone przez ustawę i przyjęcie, że - z ograniczeniem prawa do swobodnego ukształtowania stosunku umownego (art. 353[1] k.c.) - wierzyciel nie może w umowie zrzec się uprawnienia do odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia, do którego dłużnik jest zobowiązany na podstawie umowy.

Ochrona wierzyciela idąca dalej niż przewidziana w art. 481 § 1 i 2 k.c., wynika z art. 2 ust.2 nieobowiązującej już ustawy z dnia 6 września 2001 r. o terminach zapłaty w obrocie gospodarczym oraz art. 9 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. Nr 139, poz. 1323 ze zm.). Stosownie do tych przepisów, możliwość żądania przez niektórych wierzycieli niektórych wierzytelności pieniężnych odsetek za opóźnienie w zakresie szerszym, aniżeli wynika to z art. 481 § 1 i 2 k.c., nie może zostać wyłączona lub ograniczona przez czynność prawną.

Wyrok SN z dnia 22 listopada 2006 r., V CSK 299/06

Standard: 17935 (pełna treść orzeczenia)